ચંદ્રયાન-3ની સફળતાના 6 મહિના બાદ મોટી ખુશખબરી, હવે ચંદ્ર પરથી માટી લાવવાની તૈયારી.

ચંદ્રયાન-3ના સફળ લેન્ડિંગના લગભગ 6 મહિના બાદ ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO)એ વધુ એક સારા સમાચાર આપ્યા છે. ઈસરોનું કહેવું છે કે ચંદ્રયાન-4ને લઈને આંતરિક રીતે ચર્ચા ચાલી રહી છે. આ માટે અનોખી ડિઝાઇન અને આધુનિક ટેક્નોલોજી વિકસાવવામાં આવી રહી છે.

GSLV-F14/INSAT-3DS સેટેલાઈટના સફળ પ્રક્ષેપણ બાદ આપી માહિતી...

મહત્વનું છે કે, ચંદ્રયાન-3ને ઓગસ્ટ 2023માં ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સફળતાપૂર્વક લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું.

આ પછી, ઇસરોએ ચંદ્રની સપાટીથી પૃથ્વી પર માટી લાવવા માટે વધુ જટિલ મિશનની યોજના બનાવી છે. ઈસરોના અધ્યક્ષ એસ. સોમનાથે શનિવારે GSLV-F14/INSAT-3DS સેટેલાઈટના સફળ પ્રક્ષેપણ બાદ આ માહિતી આપી હતી. તેમણે કહ્યું કે ચંદ્રયાન-3ની સફળતા બાદ સ્પેસ એજન્સી ભવિષ્યમાં ચંદ્રયાન-4, 5, 6 અને 7 મિશન મોકલવા માંગે છે.

ચંદ્રયાન-4માં સાધનો કેવા હોવા જોઈએ તેના પર કામગીરી

સોમનાથે કહ્યું, ‘ચંદ્રયાન-4 અવકાશયાનમાં શું હોવું જોઈએ તેના પર અમે કામ કરી રહ્યા છીએ. પહેલો સવાલ એ છે કે ચંદ્રયાન-4માં સાધનો કેવા હોવા જોઈએ. તેણે કહ્યું કે આ વખતે કંઈક અલગ કરવાની યોજના છે. ઈસરોના વડાએ કહ્યું, ‘અમે સૌ પ્રથમ નક્કી કર્યું કે ચંદ્રયાન-4 દ્વારા ચંદ્રની માટીના નમૂનાને પૃથ્વી પર લાવવાનો હતો. અમે તેને રોબોટિક રીતે કરવા માંગીએ છીએ. તેથી, આ ચર્ચા ચાલી રહી છે. અમે બધા ઉપલબ્ધ રોકેટ સાથે આ કેવી રીતે કરવું તેની ચર્ચામાં સામેલ છીએ. તમે જાણો છો કે ચંદ્ર પર જવું અને સેમ્પલ લાવવું એ ખૂબ જટિલ કાર્ય છે.

🗣️ ચંદ્રયાન-4 મિશન માટે ઉચ્ચ સ્તરીય ટેકનોલોજી જરૂરી – સોમનાથ.

અંતરીક્ષ વિભાગના સચિવે કહ્યું કે વૈજ્ઞાનિકો ચંદ્રયાન-4 મિશન માટે ઉચ્ચ સ્તરીય ટેકનોલોજી વિકસાવી રહ્યા છે. તેમણે કહ્યું, ‘આ મિશનને પૂર્ણ કરવા માટે અમે ઉચ્ચ ટેકનોલોજી વિકસાવી રહ્યા છીએ. સરકારની મંજૂરી બાદ અમે તમને આ વિશે ટૂંક સમયમાં જ જણાવીશું. ફક્ત રાહ જુઓ.’

🗣️ GSLV-F14/INSAT-3DS સેટેલાઈટના સફળ પ્રક્ષેપણ પર અમિત શાહ.

કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે આગામી પેઢીના હવામાન આગાહી ઉપગ્રહના સફળ પ્રક્ષેપણ માટે ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોને અભિનંદન આપ્યા છે. શાહે X પર એક પોસ્ટમાં કહ્યું, ‘ત્રીજી પેઢીના સાધનો ભારતને કુદરતી આફતો સામે લડવામાં વધુ મજબૂત બનાવશે. વડાપ્રધાન મોદીના સંકલ્પને સાકાર કરવાની દિશામાં આ એક મોટું પગલું છે કે દરેક આપત્તિમાં કોઈ જાનહાનિ ન થવી જોઈએ.

Aditya - L1 ના નિર્માણમાં ગુજરાતમાં યુનિટ ધરાવતી કંપનીનું યોગદાન, LPS Bossard Company એ 76000 નટ-બોલ્ટ તૈયાર કર્યા.

ચંદ્રયાન-3(Chandrayaan-3)ના સફળ લેન્ડિંગ બાદ સૂર્યનો અભ્યાસ કરતા Aditya L1 ની તૈયારી ચાલી રહી છે. Aditya - L1 માં ઉપયોગમાં લેવાશે તેવા 106 પ્રકારના 76000 નટ અને બોલ્ટ LPS Bossard Company દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા છે.

સૂત્રો તરફથી મળતી માહિતી અનુસાર Aditya L1 ના આ પાર્ટ્સ LPS Bossard માં બન્યા છે. LPS Bossard Companyનું એક યુનિટ ગુજરાતમાં પણ છે. ISROના વૈજ્ઞાનિકોએ 2018 થી 2020 સુધી LPS Bossard ના યુનિટોની 12 વખત મુલાકાત લીધી અને સઘન પરીક્ષણ બાદ 76000 નટ અને બોલ્ટની ડિલિવરી કરવામાં આવી છે.

અવકાશ સંશોધન સંબંધિત કાર્યક્રમોમાં આ કંપનીનું મોટું યોગદાન છે. LPS બોસાર્ડ કંપની દ્વારા ઉત્પાદિત નટ્સ અને બોલ્ટ્સ PSLV C-57 માં ઉપયોગમાં લેવાયા હતા. અગાઉ ચંદ્રયાન 3માં પણ આ જ કંપની દ્વારા બનાવેલા લગભગ 1.5 લાખ નટ અને બોલ્ટનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. હવે કંપની ફરી એક ઐતિહાસિક સિદ્ધિનો ભાગ બનવા જઈ રહી છે.

ISROને કંપની પર વિશ્વાસ

ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો અવકાશમાં એક પછી એક સફળતા સર કરી રહ્યા છે. ચંદ્રયાન-3ના સફળ લેન્ડિંગ પછી સૂર્યનો અભ્યાસ કરનાર આદિત્ય એલ-1 લોન્ચ થવાનું છે. આવી સ્થિતિમાં માત્ર દેશની જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વના લોકોની નજર ભારત પર ટકેલી છે. ચંદ્રયાન-3 ના સફળ ઉતરાણમાં, જ્યાં રોહતકની એલપીએસ બોસાર્ડ કંપની દ્વારા બનાવવામાં આવેલા 1.5 લાખ નટ અને બોલ્ટનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો, તે જ શ્રેણીમાં ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ ફરી એકવાર એલપીએસ બોસાર્ડ કંપની પર વિશ્વાસ કર્યો છે.

વર્ષ 2018 માં ઓર્ડર મળ્યો હતો.

એલપીએસ બોસાર્ડ કંપનીના જનરલ મેનેજર મુકેશ સિંહે કહ્યું કે તેમને 2018માં ISRO તરફથી ઓર્ડર મળ્યો હતો. આ પછી, 2020 સુધીમાં, તેણે 106 પ્રકારના 76000 નટ અને બોલ્ટ તૈયાર કર્યા અને તેને ISROને મોકલ્યા. તેમણે કહ્યું કે કંપનીએ ચંદ્રયાન 3 માટે પણ 1.5 લાખ નટ અને બોલ્ટ તૈયાર કર્યા છે. તેમણે કહ્યું કે ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકો વ્યાપક પરીક્ષણો પછી તેમના ઓર્ડર પાસ કરે છે. કંપની તમામ પ્રકારના ધોરણોનું ધ્યાન રાખીને નટ અને બોલ્ટ પણ તૈયાર કરે છે.

તેમણે કહ્યું કે આ દેશના ગૌરવ અને સુરક્ષાનો મામલો છે. સાવચેતી રાખવાની આપણી ફરજ છે.આદિત્ય એલ-1 શ્રીહરિકોટાથી લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ પહેલું મિશન છે જે સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે.આ કંપનીના ગુજરાત સહીત દેશમાં ઘણા રાજ્યમાં યુનિટ આવેલા છે.

ચંદ્રયાનની જેમ આદિત્ય L1 ને પણ સોનેરી પરતથી કેમ કવર કવરવામાં આવ્યું? જાણો કારણ

ભારતના પ્રથમ સૌર મિશન આદિત્ય-એલ1ની તસવીર સામે આવી છે. ISROનું સૌર મિશન લોન્ચ કરવા માટે તૈયાર છે. તેને 2 સપ્ટેમ્બરે સવારે 11:50 કલાકે આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટાથી લોન્ચ કરવામાં આવશે.

પૃથ્વીથી લગભગ 15 લાખ કિલોમીટરનું અંતર કાપ્યા બાદ આ મિશન સૂર્ય પર અભ્યાસ કરશે. આદિત્ય-L1 સૂર્ય અને પૃથ્વી વચ્ચેના L1 બિંદુ પર રહીને સૂર્ય પર નજર રાખશે.

ઈસરોએ આદિત્ય-એલ1નો ફોટો જાહેર કર્યો છે. આવી સ્થિતિમાં આદિત્ય-એલ1 પર ચંદ્રયાનની જેમ સોનેરી પરતથી કવર કર્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, જાણો આ વસ્તુ શું છે અને તે સ્પેસ મિશન માટે કેટલી મહત્વપૂર્ણ છે.

તમે ચંદ્ર મિશન દરમિયાન ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડરની તસવીર જોઈ હશે, જો તમે તેના પર ધ્યાન આપ્યું હોય, તો તમે તેને સોનેરી પરતથી ઢંકાયેલું જોયું જ હશે. આવી સ્થિતિમાં લોકોના મનમાં સવાલ ઉઠી રહ્યો છે કે તેના પર સોનેરી પરત કેમ રાખવામાં આવ્યું?

આ પ્રશ્નનો જવાબ વિજ્ઞાનમાં છુપાયેલો છે. કારણ કે કોઈપણ મિશન પહેલા તેમના વાહન (ઉપગ્રહ) પર ખૂબ જ ખાસ કારણસર સોનેરી પડ ચડાવવામાં આવે છે. સોનેરી પડ જેને તમે સોનું માનતા હશો તે સોનું નથી. તેને મલ્ટી લેયર ઇન્સ્યુલેશન એટલે કે MLI કહેવામાં આવે છે.

તમને જણાવી દઈએ કે મલ્ટિ-લેયર ઇન્સ્યુલેશનના મોટાભાગના લેયર પોલિએસ્ટરથી બનેલા હોય છે. આમાં એલ્યુમિનિયમનો પણ ઉપયોગ થાય છે. તે એલ્યુમિનિયમના પાતળા સ્તરથી કોટેડ છે. તેના ઘણા સ્તરો માનવ નિર્મિત ઉપગ્રહો પર લગાવાય છે.

માહિતી અનુસાર, MLI માં બહારથી જે દેખાય છે તે સોનેરી છે અને અંદર સફેદ અથવા સિલ્વર રંગની ફિલ્મ છે. સોનેરી શીટ પોલિએસ્ટર ફિલ્મ અને તેના પર એલ્યુમિનિયમના સ્તરથી બનેલી છે.

સોનેરી પરત કેમ મહત્વની છે?

મુંબઈના નહેરુ પ્લેનેટોરિયમના ડિરેક્ટર અરવિંદ પરજામ્પેએ બીબીસીને જણાવ્યું કે આ પ્રકારની જાળીદાર શીટ અવકાશયાનના મહત્ત્વના ભાગો પર મૂકવામાં આવે છે, જેને રેડિયેશનથી નુકસાન થઈ શકે છે.

સેટેલાઇટ કે અવકાશયાનના મિશન મુજબ ચાદરનો કેટલો અને કેવી રીતે ઉપયોગ કરવો તે નક્કી કરવામાં આવે છે. અરવિંદ પરજામ્પેના જણાવ્યા અનુસાર, આ સોનેરી પડ વાનને સૂર્યની ગરમીથી બચાવે છે. આ સોનેરી સ્તરો સૂર્યપ્રકાશને પરિવર્તિત કરવા માટે લગાવવામાં આવે છે.

તમને જણાવી દઈએ કે અંતરિક્ષમાં મિશન દરમિયાન તાપમાન ખૂબ જ ઝડપથી બદલાય છે. જેની સીધી અસર સેટેલાઇટના નાજુક સાધનો પર પડી શકે છે. કારણ કે ગરમીમાં ઝડપથી વધારો થવાને કારણે સાધનોને નુકસાન થઈ શકે છે.

આદિત્ય એલ-1 તૈયાર કરવામાં કેટલો આવ્યો છે ખર્ચ, કેટલા દિવસમાં પહોંચશે, ક્યાં સુધી કરશે કામ, અહીં જાણો જવાબ.

ચંદ્રયાન-3ની સફળતા બાદ હવે ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) તેનું સન મિશન આદિત્ય એલ1 લૉન્ચ કરવા જઈ રહ્યું છે. આ ભારતનું પ્રથમ સૂર્ય મિશન છે જેને ISRO 2 સપ્ટેમ્બરે શ્રીહરિકોટા સ્પેસ સેન્ટરથી લૉન્ચ કરવા જઈ રહ્યું છે.

આદિત્ય L1 નામના આ મિશન પર ભારતની મોટી આશાઓ ટકેલી છે. આવો જાણીએ કે આદિત્ય L1 માં કેટલા પૈસા ખર્ચાયા અને આદિત્ય L1 સૂર્યની ભ્રમણકક્ષામાં કેટલા દિવસ કામ કરશે?

ઈસરો 2 સપ્ટેમ્બરે આદિત્ય L1 લૉન્ચ કરશે. ચંદ્ર પર સૉફ્ટ લેન્ડીંગ માટે ચંદ્રયાન-3ને પ્રક્ષેપણ થયા પછી 40 દિવસ લાગ્યા હતા. જો કે, આદિત્ય એલ1ને લૉન્ચ કર્યા પછી, તેને સૂર્યની ભ્રમણકક્ષા એલ-1 સુધી પહોંચવામાં 110 દિવસનો સમય લાગશે. એટલા માટે તે વધુ સમય લેશે કારણ કે પૃથ્વીથી આ વર્ગ L1 નું અંતર લગભગ 1.5 મિલિયન કિલોમીટર છે.

ચંદ્રયાન-3નું પ્રજ્ઞાન રોવર અને વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની સપાટી પર માત્ર 14 પૃથ્વી દિવસ માટે કામ કરશે. બીજી તરફ ઈસરોના સૂર્ય મિશનના આદિત્ય એલ1 મિશન લગભગ 5 વર્ષ સુધી સૂર્યમાંથી નીકળતા કિરણોનો અભ્યાસ કરશે.

ચંદ્રયાન-3 મિશનનો ખર્ચ લગભગ 600 કરોડ રૂપિયા હતો, જ્યારે સૂર્યની ભ્રમણકક્ષામાં મોકલવામાં આવતા આદિત્ય L1 મિશનને તૈયાર કરવાનો કુલ ખર્ચ 378 કરોડ રૂપિયા છે.

જ્યારે ઈસરોએ ચંદ્ર પર મોકલેલા મિશનનું નામ ચંદ્રયાન રાખ્યું હતું, તો પછી સૂર્ય સાથે સંબંધિત પ્રથમ મિશનનું નામ સૂર્ય કે સૂરજ કેમ ન રાખ્યું. ઈસરોએ આ અંગે ખુલાસો કર્યો હતો કે આ વાહન સૂર્ય પર ઉતરવાનું નથી પરંતુ સૂર્યની ભ્રમણકક્ષા લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ 1 (L1) પર ઉપગ્રહની જેમ રહેશે અને સૂર્યની આસપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં રહેશે અને સૂર્યની આસપાસ ફરશે. તેથી જ તેનું નામ સૂરજ, સૂર્ય કે સૂર્યને બદલે આદિત્ય L1 મિશન રાખવામાં આવ્યું.

વૈજ્ઞાનિકોના મતે સૂર્યના કિરણો અવકાશ સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ પર કેવી અસર કરે છે તે જાણવા માટે આના દ્વારા સૂર્યમાંથી નીકળતા કિરણોનો અભ્યાસ કરવામાં આવશે. આદિત્ય L1 દ્વારા પૃથ્વી પરથી બેસીને કોઈપણ વિક્ષેપ (ગ્રહણ) વિના સતત સૂર્યને જોઈ શકશે. આ હેઠળ, ડેટા ડિપોઝિટ એકત્રિત કરવામાં આવશે જેથી નુકસાન પહોંચાડી શકે તેવા પવન અને વાવાઝોડાને લગતી માહિતી પ્રાપ્ત થતાંની સાથે જ એલર્ટ કરી શકાય.

પૃથ્વીથી આટલા લાખ KM દૂર જઈને આદિત્ય-L1 કરશે સૂર્યની સ્ટડી.

ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર ચંદ્રયાન-3ના સફળ સોફ્ટ લેન્ડિંગ પછી, સૂર્ય મિશન આદિત્ય L1 તૈયાર છે. ગઈકાલે ઈસરોએ જાહેરાત કરી હતી કે, આ મિશન 2 સપ્ટેમ્બરના રોજ સવારે 11 વાગ્યે શ્રીહરિકોટા, આંધ્રપ્રદેશના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામાં આવશે. પૃથ્વીથી સૂર્યનું અંતર 1.4 મિલિયન કિલોમીટર છે, એટલે કે તે ચંદ્ર કરતાં 4 ગણું વધુ દૂર છે.

સૂર્ય પર ખૂબ ગરમી છે. આનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ‘મિશન સન’ મિશન મૂન કરતાં વધુ મુશ્કેલ હશે, આ માટે ઈસરોએ અનેક ગણી વધુ તૈયારીઓ કરવી પડશે. આવી સ્થિતિમાં, સૂર્યના કદ અને તાપમાન જેવી બાબતોને લઈને લોકોના મનમાં વિવિધ પ્રકારના પ્રશ્નો ઉભા થઈ હશે. તો ચાલો આ તમામ પ્રશ્નોના સમાધાન આપણે અહીં મેળવીશું.

આદિત્ય L-1 એ ભારતનું પ્રથમ સૂર્ય મિશન છે. તેને લોન્ચ કરીને ભારત સૌર વાતાવરણની ગતિશીલતા એટલે કે ક્રોમોસ્ફિયર અને કોરોનાનો અભ્યાસ કરવા માંગે છે. આ સાથે, તે કોરોનામાંથી મોટા પ્રમાણમાં ઉર્જા મુક્ત થવાના રહસ્યો પણ ખોલવા માંગે છે. વધુમાં, આદિત્ય L-1 દ્વારા, ISRO આંશિક રીતે આયોનાઇઝ્ડ પ્લાઝ્માના ભૌતિકશાસ્ત્ર અને અવકાશ હવામાનની ગતિશીલતા પર માહિતી એકત્ર કરવાનો ઇરાદો ધરાવે છે. તેની સાથે જ, તે સૌર વાતાવરણમાંથી પ્લાઝ્મા અને ચુંબકીય ક્ષેત્રોના મોટા પાયે વિસ્ફોટનો અભ્યાસ કરવાનો ઇરાદો ધરાવે છે.

આદિત્ય L-1 લગભગ 1.5 મિલિયન કિલોમીટર દૂર સ્થિત સૂર્યના રહસ્યો જાહેર કરશે. લેંગ્રેસ પોઈન્ટ એટલે કે L-1 સુધી પહોંચવામાં ચાર મહિના લાગશે. આદિત્ય L-1ને લેંગ્રેસ પોઈન્ટ નજીક ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવશે. લેંગ્રેસ બિંદુ એ અવકાશમાં એવા બિંદુનો ઉલ્લેખ કરે છે જ્યાં સૂર્ય અને પૃથ્વી જેવા બે અવકાશ સંસ્થાઓના ગુરુત્વાકર્ષણ બળને કારણે આકર્ષણ અને પ્રતિકૂળતાનું ક્ષેત્ર ઊભું થાય છે. તેનું નામ ઇટાલો-ફ્રેન્ચ ગણિતશાસ્ત્રી જોસેફ-લુઇસ લેંગરેંજના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે.

આદિત્ય L-1 સાત પેલોડ સાથે તેના ગંતવ્ય સ્થાને પહોંચશે. આ પેલોડ્સ દ્વારા, ઈસરોને ફોટોસ્ફિયર, ક્રોમોસ્ફિયર એટલે કે સૂર્યની દૃશ્યમાન સપાટીની બરાબર ઉપરની સપાટી અને કોરોના (સૂર્યનું સૌથી બહારનું પડ)ના અભ્યાસમાં મદદ મળશે.

આદિત્ય L-1 મિશનનું બજેટ લગભગ 400 કરોડ રૂપિયા છે. આદિત્ય L-1નું પ્રોડક્શન ડિસેમ્બર 2019થી શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ચંદ્રયાન-3 14 જુલાઈના રોજ બપોરે 2:35 કલાકે LVM-3 મારફતે શ્રીહરિકોટાના સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. તે 23 ઓગસ્ટે સાંજે 6.04 કલાકે ચંદ્રની સપાટી પર ઉતર્યું હતું. આ સાથે ભારત ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડ કરનાર ચોથો દેશ બન્યો છે. આ સાથે ભારતે બીજી મોટી સિદ્ધિ નોંધાવી છે. ભારત ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરનાર વિશ્વનો પ્રથમ દેશ બની ગયો છે. જ્યારે ચંદ્રયાન-3 ચંદ્રના રહસ્યો જાહેર કરશે, તો આદિત્ય L-1 સૂર્યના રહસ્યો વિશ્વને જાહેર કરશે. સૂર્યના રહસ્યો ખુલશે, જેનાથી દુનિયા હજુ અજાણ છે.

સૂર્યનું રિસર્ચ કરનાર પ્રથમ સ્પેસ બેસ્ડ ઇન્ડીયન ઓબ્ઝર્વેટરી સંબંધિત ભારતના સૂર્ય મિશન આદિત્ય-એલ વન (Aditya-L1), સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા માટે 2 સપ્ટેમ્બરે લોન્ચ કરવામાં આવશે. ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) એ સોમવારે (28 ઓગસ્ટ) આ માહિતી આપી હતી.

ઇસરો જણાવ્યું હતું કે મિશનને શ્રીહરિકોટાથી ભારતીય સમયાનુસાર સવારે 11:50 વાગે લોન્ચ કરવામાં આવશે. ઇસરોએ આ મિશનના લોન્ચને જોવા માટે જનતાને પણ આમંત્રિત કરી છે.

આ અવકાશયાન સૂર્યના બાહ્ય સ્તરો (કોરોના) ના અવલોકન માટે અને સૂર્ય-પૃથ્વી લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ (L1) પર સૌર પવનના સીટુ અવલોકન માટે બનાવવામાં આવ્યું છે. L1 પૃથ્વીથી લગભગ 1.5 મિલિયન કિલોમીટરના અંતરે છે. સૂર્યનું અવલોકન કરનાર આ પ્રથમ ભારતીય અવકાશ મિશન હશે. આદિત્ય-L1 મિશનનો ધ્યેય L1ની આસપાસની ભ્રમણકક્ષામાંથી સૂર્યનો અભ્યાસ કરવાનો છે.

આદિત્ય એલ-1 સાત પેલોડ લઇને જશે, જે અલગ અલગ વેવ બેંડમાં ફોટોસ્ફીયર (પ્રકાશમંડળ), ક્રોમોસ્ફીયર (સૂર્યની દેખાતી સપાટીથી ઠીક ઉપરની સપાટી) અને સૂર્યની સૌથી બહારની સપાટી (કોરોના)નું અવલોકન કરવામાં મદદ કરશે. ન્યૂઝ એજન્સી પીટીઆઇના અનુસાર ઇસરોના એક અધિકારીએ જણાવ્યું કે આદિત્ય એલ 1 સંપૂર્ણપણે સ્વદેશી પ્રયત્ન છે. જેમાં રાષ્ટ્રીય સંસ્થાની કોઇ ભાગીદારી છે.

ઈસરોના જણાવ્યા અનુસાર, સ્પેસક્રાફ્ટને સૂર્ય-પૃથ્વી લેગ્રેન્જ પોઈન્ટની L1 પ્રભામંડળ ભ્રમણકક્ષાની નજીક મૂકવાની યોજના છે. L1 બિંદુની આસપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવેલો ઉપગ્રહ કોઈપણ ગ્રહણ વિના સતત સૂર્યનું અવલોકન કરવાનો મોટો ફાયદો આપી શકે છે. આ સાથે, સૌર ગતિવિધિઓ અને અવકાશના હવામાન પર તેની અસર વાસ્તવિક સમયમાં શોધી શકાય છે.

મિશન મૂન હેઠળ, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ઇસરો) એ ચંદ્રયાન-3નું ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સફળતાપૂર્વક ઉતરાણ કરીને ઇતિહાસ રચ્યો હતો. આ પછી ISRO મિશન સન હેઠળ સૂર્ય સુધી પહોંચવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. 2 સપ્ટેમ્બરના રોજ, ISRO PSLV રોકેટ દ્વારા સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટર SHAR (SDSC SHAR) શ્રીહરિકોટાથી આદિત્ય-L1 લોન્ચ કરશે.

ISROનું આદિત્ય L1 મિશન ભારતીય અવકાશ એજન્સીનું સૌથી મુશ્કેલ મિશન છે. ઈસરોના વડા એસ. સોમનાથે પણ તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે ભારત હવે સૂર્ય પર જવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું, "છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી સ્પેસ એજન્સીનું ધ્યાન ચંદ્રયાન-3 પર હતું. તેમજ ISRO અન્ય પ્રોજેક્ટ્સ પર પણ કામ કરી રહ્યું છે જે આગામી મહિનાઓમાં ઉડવા માટે તૈયાર છે.

આદિત્ય L1 વિશે માહિતી આપતાં ISROના વડાએ કહ્યું, "આ ભારતનું પહેલું સૌર મિશન છે જે સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે. સપ્ટેમ્બરની શરૂઆતમાં આ અવકાશયાન લોન્ચ કરવાની તૈયારીઓ ચાલી રહી છે. પ્રોજેક્ટને એસેમ્બલ કરીને શ્રીહરિકોટા લોન્ચ સેન્ટરમાં ખસેડવામાં આવ્યો છે. ઈસરોના જણાવ્યા અનુસાર, આદિત્ય એલ1 અવકાશયાનમાં સાત પ્રકારના વૈજ્ઞાનિક પેલોડ હશે. તેઓ અલગ અલગ રીતે સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે. આ વાહન લગભગ 5 વર્ષ સુધી સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે.

આદિત્ય-L1, સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા માટે પ્રથમ અવકાશ-આધારિત ભારતીય વેધશાળા, પ્રક્ષેપણ માટે તૈયાર થઈ રહી છે. બેંગલુરુમાં યુઆર રાવ સેટેલાઇટ સેન્ટર (યુઆરએસસી) ખાતે લોન્ચ કરાયેલો ઉપગ્રહ SDSC-SHAR, શ્રીહરિકોટા પહોંચ્યો છે.

દરમિયાન, ભારતે બુધવારે ઈતિહાસ રચ્યો જ્યારે ચંદ્રયાન-3 લેન્ડર મોડ્યુલ ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સફળતાપૂર્વક ઉતરાણ કર્યું, જેનાથી તે ઐતિહાસિક સિદ્ધિ હાંસલ કરનારો પ્રથમ દેશ બન્યો અને ચાર વર્ષ પહેલા ચંદ્રયાન-2ના ક્રેશ લેન્ડિંગ અંગેની નિરાશાનો અંત આવ્યો. જ્યારે વિક્રમ તેની લેન્ડિંગ સાઇટ તરફ આગળ વધવા લાગ્યો ત્યારે ISRO હેડક્વાર્ટરના અધિકારીઓએ તેને વધાવી લીધો.

સોમનાથે જણાવ્યું હતું કે, ગગનયાન મિશન આ વર્ષે સપ્ટેમ્બરના અંતમાં અથવા ઓક્ટોબરના પ્રથમ સપ્તાહમાં લોન્ચ કરવામાં આવશે. ભારતીય અંતરિક્ષ એજન્સી પણ આ વર્ષે પોતાના જીએસએલવી રોકેટથી ઈન્સેટ 3ડીએસ ઉપગ્રહની પરિક્રમા કરવાની યોજના બનાવી રહી છે.

પીએસએલવી રોકેટ પર રડાર ઇમેજિંગ સેટેલાઇટ – રિસેટ -1 બી – ના પ્રક્ષેપણની યોજના 2023 દરમિયાન કરવામાં આવી છે. ભારતીય અંતરિક્ષ એજન્સી બે આઈડીઆરએસએસ (ઈન્ડિયન ડેટા રિલે સેટેલાઈટ સિસ્ટમ) સેટેલાઈટની પરિક્રમા કરવાની પણ યોજના બનાવી રહી છે. આ રોકેટિંગ મિશન (ઇસરો ન્યૂ ગગન મિશન) ઉપરાંત, ઇસરો વિવિધ સિસ્ટમોનું પરીક્ષણ કરશે જે પ્રથમ માનવ અવકાશ મિશન માટે તેના એલવીએમ 3 રોકેટમાં જશે. ઇસરોએ ૨૦૨૪ માં શુક્રની ફ્લાઇટ ‘વિનસ મિશન’ પણ નક્કી કરી છે.

ISRO આદિત્ય-L1 લોન્ચ કરવા તૈયાર, સૂર્યની નજીક જઈને ભારત શું હાંસલ કરશે? જાણો હેતુ...

ચંદ્રયાન-3ની સફળતા બાદ હવે ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO)એ સૂર્ય તરફ જવાની તૈયારી કરી લીધી છે. ઈસરોનું સૂર્ય મિશન 'આદિત્ય એલ-1' છે જે પૃથ્વીથી 1.5 મિલિયન કિલોમીટર દૂર સૂર્ય તરફ જશે અને સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે. તે 2 સપ્ટેમ્બરે લોન્ચ થવા જઈ રહ્યું છે. જોકે, આ માટેની તમામ તૈયારીઓ તેના અંતિમ તબક્કામાં છે.

મંગળ મિશન અને ચંદ્ર મિશનમાં સફળતા મેળવીને ઈસરોએ ઈતિહાસ રચી દીધો છે.

સૂર્ય એ સૌરમંડળમાં પૃથ્વીનો સૌથી નજીકનો તારો અને ઊર્જાનો સૌથી મોટો સ્ત્રોત છે. આદિત્ય એલ-1 મિશન અવકાશમાં હવામાનની ગતિશીલતા, સૂર્યના કોરોનાનું તાપમાન, સૌર તોફાન અને ઉત્સર્જન અને પૃથ્વી પર અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણોની અસરો, ખાસ કરીને ઓઝોન સ્તરનો અભ્યાસ કરશે. વૈજ્ઞાનિકોનું માનવું છે કે, મિશન હેઠળ વિવિધ પ્રકારના ડેટા એકત્ર કરવામાં આવશે, જેથી એવી સિસ્ટમ બનાવી શકાય કે હાનિકારક સૌર પવન અને વાવાઝોડાની માહિતી મળતાં જ સાવચેતીનું એલર્ટ જારી કરી શકાય.

સૂર્યનું અવલોકન કરનાર પ્રથમ ભારતીય પ્રોજેક્ટ

સૂર્યનું અવલોકન કરનાર પ્રથમ ભારતીય અવકાશ મિશન હશે. સૂર્ય એક ખૂબ જ ગતિશીલ તારો છે જે આપણે જે જોઈએ છીએ તેના કરતા વધારે ફેલાયેલો છે. જે ઘણો વિસ્ફોટક ઘટનાઓ દર્શાવે છે અને મોટી માત્રામાં ઊર્જા છોડે છે. જો આવી વિસ્ફોટક સૌર ઘટનાઓ પૃથ્વી તરફ નિર્દેશિત થાય છે, તો તે પૃથ્વીની નજીકના અવકાશ વાતાવરણમાં વિવિધ વિક્ષેપ પેદા કરી શકે છે.

સૂર્યની ઘટનાઓને સમજવાના પ્રયત્નો ચાલુ રહે છે.

વિવિધ અવકાશયાન અને સંદેશાવ્યવહાર પ્રણાલીઓ આવા વિક્ષેપોની સંભાવના ધરાવે છે અને તેથી, અગાઉથી સુધારાત્મક પગલાં લેવા માટે આવી ઘટનાઓની વહેલી ચેતવણી મહત્વપૂર્ણ છે. આ ઘટનાઓને સમજવા માટે સૂર્ય એક સારી પ્રાકૃતિક પ્રયોગશાળા પૂરી પાડે છે, જેનો પ્રયોગશાળામાં સીધો અભ્યાસ કરી શકાતો નથી. આદિત્ય L1 ને સૂર્ય-પૃથ્વી પ્રણાલીના લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ 1 (L1) ની આસપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવશે, જે પૃથ્વીથી લગભગ 1.5 મિલિયન કિલોમીટર દૂર છે. અહીંથી તમને કોઈપણ ખલેલ કે ગ્રહણ વિના સતત સૂર્યના દર્શનનો લાભ મળશે.

લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ શું છે?

ગ્રહની ભ્રમણકક્ષાની આસપાસ પાંચ સ્થાનો છે, જ્યાં ગુરુત્વાકર્ષણ બળ અને અવકાશયાન, સૂર્ય અને ગ્રહની ભ્રમણકક્ષાની ગતિ એક સ્થિર સ્થાન બનાવવા માટે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે, જ્યાંથી અવલોકનો કરી શકાય છે. 18મી સદીના ઈટાલિયન ખગોળશાસ્ત્રી અને ગણિતશાસ્ત્રી જોસેફ-લુઈસ લેગ્રેન્જના નામ પરથી આ બિંદુઓને લેગ્રાંગિયન અથવા 'L' બિંદુઓ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. લેગ્રેન્જ પોઈન્ટને L1, L2, L3, L4 અને L5 તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે. L1નું પૃથ્વીથી અંતર (1.5 મિલિયન કિમી) પૃથ્વી-સૂર્યના અંતર (151 મિલિયન કિમી)ના લગભગ 1% જેટલું છે.

આદિત્ય-એલ1 પર લગાવેલા ચાર પેલોડ્સ સીધા સૂર્યને જોશે

આદિત્ય-L1 એ અવકાશ-આધારિત વેધશાળા શ્રેણીનું પ્રથમ ભારતીય સૌર મિશન છે. અવકાશયાન L1 બિંદુની આસપાસ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષા તરફ આગળ વધશે કારણ કે ત્યાં મૂકવામાં આવેલા ઉપગ્રહને સૂર્યને સતત વિક્ષેપ અથવા ગ્રહણ વિના જોવાનો ફાયદો છે. આનાથી સૌર પ્રવૃત્તિઓને સતત જોવાનો વધુ લાભ મળશે. આદિત્ય-L1 ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક અને પાર્ટિકલ ડિટેક્ટરનો ઉપયોગ કરીને ફોટોસ્ફિયર, ક્રોમોસ્ફિયર અને સૂર્યના સૌથી બહારના સ્તરો નું અવલોકન કરવા માટે સાત પેલોડ વહન કરશે.

સૂર્યનું પ્રત્યક્ષ અવલોકન, કોરોનલ હીટિંગ વગેરેની માહિતી મળશે.

આદિત્ય-L1 પરના ચાર પેલોડ્સ સીધા સૂર્યનું અવલોકન કરશે અને બાકીના ત્રણ L1 પર સ્થિત કણો અને ક્ષેત્રોનો અભ્યાસ કરશે. પેલોડ કોરોનલ હીટિંગ, કોરોનલ માસ ઇજેક્શન, પ્રી-ફ્લેર અને ફ્લેર પ્રવૃત્તિઓની સમસ્યાઓ અને તેમની લાક્ષણિકતાઓ, અવકાશ હવામાન ગતિશીલતા, આંતરગ્રહીય માધ્યમમાં કણો અને ક્ષેત્રોના પ્રસારનો અભ્યાસ વિશે માહિતી પ્રદાન કરે તેવી અપેક્ષા છે.

આદિત્ય-L1ને પૃથ્વીની નીચેની કક્ષામાં સ્થાપિત કરવામાં આવશે અને પછી મોકલવામાં આવશે.

ISROના PSLV-C57 રોકેટ દ્વારા આદિત્ય-L1ને પૃથ્વીની નીચી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવશે. ત્યારપછી, ભ્રમણકક્ષાને વધુ લંબગોળ બનાવવામાં આવશે અને ઓન-બોર્ડ પ્રોપલ્શનનો ઉપયોગ કરીને અવકાશયાનને L1 બિંદુ તરફ લોન્ચ કરવામાં આવશે. જેમ જેમ અવકાશયાન L1 તરફ જશે તેમ તે પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ ક્ષેત્ર (SOI)માંથી બહાર નીકળી જશે. SOI માંથી બહાર નીકળ્યા પછી, ક્રુઝનો તબક્કો શરૂ થશે અને વાહનને L1 ની આસપાસ વિશાળ પ્રભામંડળની ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવશે. અવકાશયાનને તેના ગંતવ્ય સ્થાન સુધી પહોંચવામાં 4 મહિનાનો સમય લાગશે.

કેવી રીતે તમારા ફોનને બંધ થવાથી બચાવશે અદિત્ય L1? ઘણું મહત્વનુ છે આ મિશન...

ISRO 2 સપ્ટેમ્બરે તેના આદિત્ય L1 મિશનના પ્રક્ષેપણ સાથે અવકાશમાં નવી છલાંગ લગાવવા માટે તૈયાર છે. આ મિશન સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા જઈ રહ્યું છે. જો તે સફળ થશે તો ટેલિકોમ સેક્ટરને પણ તેનાથી ઘણો ફાયદો થશે.

વાસ્તવમાં આપણા સૌરમંડળના ઉર્જા સ્ત્રોતે તેનું અડધું જીવન પૂર્ણ કરી લીધું છે. આવી સ્થિતિમાં, તેના પર સૌર તોફાન વધતા રહે છે. જો કે તે આપણા ગ્રહ માટે ખૂબ હાનિકારક નથી, પરંતુ તેઓ સંચાર ઉપગ્રહને ખરાબ રીતે અસર કરે છે.

ઘણી વખત સૌર વાવાઝોડાને કારણે ઉપગ્રહો નાશ પામે છે અથવા માણસો તેમના પરથી નિયંત્રણ ગુમાવી દે છે. આ સૌર વાવાઝોડાને કારણે મોબાઈલ ઈન્ટરનેટ અને જીપીએસ સેવાઓને અસર થઈ છે. જેને કોમ્યુનિકેશન બ્લેકઆઉટ પણ કહેવામાં આવે છે.

નિષ્ણાતોના મતે આદિત્ય L1 કોરોનલ માસ ઇજેક્શન અને સૌર વાવાઝોડાનો વિગતવાર અભ્યાસ કરશે. તેના ડેટાના આધારે, તે ભવિષ્યમાં ઉપગ્રહોને સૌર વાવાઝોડાથી બચાવવા માટે ટેક્નોલોજી વિકસાવવામાં મદદ કરશે. આ સિવાય પાવર ગ્રીડ અને શોર્ટ વેબ કોમ્યુનિકેશન પણ સેવ કરી શકાય છે.

ગયા વર્ષે ઘણા મોટા સૌર વાવાઝોડા આવ્યા હતા. જેની પકડમાં ગેલેક્સી 15 સેટેલાઇટ આવી ગયો હતો. જેનું સંચાલન આંતરરાષ્ટ્રીય સેટેલાઇટ સર્વિસ ફર્મ ઇન્ટેલસેટ કરે છે. તે સમયે કંપનીનું નિયંત્રણ સેટેલાઇટથી સંપૂર્ણપણે કપાઈ ગયું હતું. જેના કારણે તેને ઘણું સહન કરવું પડ્યું.

જો કે ઘણા લોકોને લાગે છે કે આદિત્ય L1 સૂર્યની નજીક જઈ રહ્યો છે, પરંતુ આ ખોટું છે. તે પૃથ્વીથી 15 લાખ કિમીના અંતરે લેગ્રેંગિયન પોઈન્ટ પર પહોંચશે. ત્યાંથી તેના પેલોડ્સ સૂર્યનો અભ્યાસ કરશે. આ એક એવી જગ્યા છે જ્યાં ગ્રહણની કોઈ અસર નથી.

ઈસરોના જણાવ્યા અનુસાર આદિત્ય અવકાશયાન 120 દિવસ (4 મહિનામાં) 15 લાખ કિમીનું અંતર કાપશે. લેગ્રેન્જિયન પોઈન્ટ પર પહોંચ્યા બાદ તે સૂર્યના બાહ્ય પડ, ફોટોસ્ફિયર અને ક્રોમોસ્ફિયરનો અભ્યાસ કરશે. આ સિવાય તેનું ધ્યાન સૂર્યમાંથી નીકળતા વિવિધ કિરણો પર પણ રહેશે.

સૂર્ય મિશન માટે કાઉન્ટડાઉન શરૂ, આદિત્ય-L1 15 લાખ કિમીનું અંતરકાપીને સૂર્યની નજીક પહોંચશે.

હવે દેશની નજર સૂર્ય મિશન આદિત્ય એલ1 પર ટકેલી છે. તેનું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઈ ગયું છે. ISROનું આદિત્ય L1 મિશન શનિવારે સવારે 11.50 વાગ્યે શ્રી હરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામાં આવશે.

ચંદ્રની સપાટી પર ચંદ્રયાન-3ના સફળ ઉતરાણ બાદ હવે સૌની નજર સૂર્ય મિશન આદિત્ય એલ1 (આદિત્ય-એલ1) પર છે. તેનું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઈ ગયું છે. ISROનું આદિત્ય L1 મિશન શનિવારે સવારે 11.50 વાગ્યે શ્રી હરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામાં આવશે.

આ માટે આજે બપોરે 12:10 કલાકે 23 કલાક 40 મિનિટનું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થયું હતું. મતલબ કે આ મિશન લોન્ચ માટે તૈયાર છે. આ મિશન ISROના સૌથી વિશ્વસનીય રોકેટ પોલર સેટેલાઇટ લોન્ચ વ્હીકલ એટલે કે PSLV રોકેટ દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવશે.

આ યાત્રા પૂર્ણ કરવામાં 4 મહિનાનો સમય લાગશે.

PSLV-C57 રોકેટ સાથે આદિત્ય L1 મિશનને સૌપ્રથમ 235KMની ભ્રમણકક્ષામાં પૃથ્વીની નજીક નીચલી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવામાં આવશે. આ પ્રવાસ પૂર્ણ થવામાં અંદાજે 4 મહિનાનો સમય લાગશે. આદિત્ય L1 મિશન પૃથ્વીથી 15 લાખ કિલોમીટર દૂર L1 પોઇન્ટ પર સ્થાપિત કરવામાં આવશે. હવે જ્યારે કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઈ ગયું છે, રોકેટને આગામી 24 કલાકમાં ચાર તબક્કામાં રિફ્યુઅલ કરવામાં આવશે. આ પછી, સેટેલાઇટની કોમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ, રોકેટ, રેન્જ અને ટ્રેકિંગ સ્ટેશનો સાથે સંબંધિત તમામ પરિમાણોની તપાસ કરવામાં આવશે, ત્યારબાદ આદિત્ય L1 મિશનને ઓટોમેટિક લોંચ સિક્વન્સ દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવશે.

સૂર્યનું એક નામ આદિત્ય પણ છે.

તેનો હેતુ મિશન ‘આદિત્ય એલ1’ના નામ પરથી જાણીતો છે. સૂર્યનું નામ પણ આદિત્ય છે અને L1 નો અર્થ છે- લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ 1. ISROના મતે L1 પોઈન્ટનું અંતર પૃથ્વીથી લગભગ 1.5 મિલિયન (1.5 મિલિયન) કિલોમીટર છે. L1 બિંદુની આસપાસ ભ્રમણકક્ષામાં આદિત્ય-L1 મૂકીને સૂર્યનો અભ્યાસ કરવામાં આવશે. પૃથ્વી, સૂર્ય અને ચંદ્ર સહિત આ સિસ્ટમમાં પાંચ લેગ્રેન્જ બિંદુઓ છે. તેઓનું નામ ઇટાલિયન-ફ્રેન્ચ ગણિતશાસ્ત્રી જોસેફ લુઇસ લેગ્રેન્જના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. આ એવા બિંદુઓ હોવાનું કહેવાય છે જ્યાં સૂર્ય અને પૃથ્વી જેવા બે મોટા પદાર્થોનું ગુરુત્વાકર્ષણ ખેંચાણ અવકાશમાં પાર્કિંગની જગ્યા જેવી જગ્યા પ્રદાન કરે છે.

આખો સમય સૂર્ય પર નજર રાખી શકશે.

આનો અર્થ એ થયો કે લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ પર સૂર્ય-પૃથ્વીનું ગુરુત્વાકર્ષણ એ રીતે સંતુલિત છે કે કોઈ વસ્તુ ત્યાં લાંબા સમય સુધી રહી શકે છે, તેથી જ આદિત્ય-L1ને લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ 1 પર સ્થાપિત કરવા માટે લોન્ચ કરવામાં આવશે, જ્યાંથી તે પ્રસ્થાપિત કરશે. આખો સમય સૂર્ય પર નજર રાખીને અભ્યાસ કરવા સક્ષમ બનો. આ સાથે સ્થાનિક પર્યાવરણ વિશે પણ માહિતી એકત્ર કરવામાં આવશે. ઈસરોના જણાવ્યા અનુસાર, આદિત્ય-એલ1 સૂર્યના વિવિધ સ્તરોનો અભ્યાસ કરવા માટે સાત પેલોડ વહન કરશે. અવકાશયાનમાં આ પેલોડ્સ ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક, પાર્ટિકલ અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ ડિટેક્ટરની મદદથી સૂર્યના સૌથી બહારના સ્તર ફોટોસ્ફિયર, ક્રોમોસ્ફિયર અને કોરોનાનો અભ્યાસ કરશે. ISRO મુજબ, સાત પેલોડમાંથી ચાર સૂર્યનો સીધો અભ્યાસ કરશે અને બાકીના ત્રણ L1 પર સ્થિત કણો અને ક્ષેત્રોનો અભ્યાસ કરશે. આ સાથે, આંતરગ્રહીય (ઇન્ટરપ્લેનેટરી) માધ્યમમાં સૌર ગતિશાસ્ત્રની પ્રસરણ અસરનો મહત્વપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ શક્ય બનશે.

જાણો, આદિત્ય -L1 વિશે, A To Z માહિતી...

ભારતનું પહેલું સૂર્ય મિશન આદિત્ય L1ના લોન્ચિંગને હવે ગણતરીના કલાકો જ બાકી રહ્યા છે. આગામી 2 સપ્ટેમ્બરે શ્રીહરિકોટાથી આદિત્ય L1નું લોન્ચિંગ કરાશે. આ માટે ISRO દ્વારા તમામ તૈયારીઓ પૂર્ણ કરી દેવામાં આવી છે. 

🔸 સેટેલાઇટ સૂર્યના L1 પોઈન્ટ સુધી પહોંચવામાં ચાર મહિના જેટલો સમય લેશે.

- SAC-ISRO અમદાવાદના ડાયરેક્ટર નિલેશ એમ. દેસાઈએ જણાવ્યું કે, ''આદિત્ય L1 ભારતનું પ્રથમ ઓબસેરવટોરી-ક્લાસ સ્પેસ બેઝ્ડ સૌર મિશન છે. આ પહેલાં અમે ભાસ્કર નામનું સેટેલાઇટ લોન્ચ કરી ચૂક્યા છીએ એટલે આ વખતે આદિત્ય નામ પસંદ કર્યું છે. જે સૂર્યના 12 નામ પૈકી એક નામ છે. આગામી 2 સપ્ટેમ્બરે આદિત્ય L1 લોન્ચ કર્યા બાદ તે સૂર્યના L1 પોઈન્ટ સુધી પહોંચવામાં ચાર મહિના જેટલો સમય લેશે એટલે કે 147 દિવસનો સમય લાગશે. આદિત્ય L1માં 590 કિલો પ્રોપલ્શન ફ્યૂલ અને 890 કિલો બીજી સિસ્ટમ છે આમ કુલ વજન 1480 કિલો છે. આ સૂર્ય મિશનમાં ડેટા અને ટેલીમેટ્રી જેવા કમાન્ડ માટે યુરોપિયન, અમેરિકન, સ્પેનિશ અને ઓસ્ટ્રેલિયાની સ્પેશ એજન્સીનો સપોર્ટ લીધો છે.''

🔸 અમદાવાદના SAC-ISROમાં આદિત્ય L1ના મેઇન પેલોડ VELC બનાવાયું છે 

- નિલેશ એમ. દેસાઈએ વધુમાં જણાવ્યું કે, ''આદિત્ય L1ની ડિઝાઈન ઇન્ડિયન બેંગલુરુ ખાતે ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એસ્ટ્રોફિઝિક્સ કરવામાં આવી છે. અહીં SAC-ISRO અમદાવાદમાં સેટેલાઇટ આદિત્ય L1ના મેઇન પેલોડ VELC (વિઝિબલ એમિશન લાઇન ક્રોનોગ્રાફ)નું 70 ટકા કામ કરવામાં આવ્યું છે અને 30 ટકા કામ બેંગલુરુ ખાતે કરાયું છે. આ ઉપરાંત સેટેલાઇટના સ્ટ્ર્ક્ચરનું તમામ કામ ઇસરો દ્વારા કરાયું છે અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ પાર્ટ્સ બહારથી લેવામાં આવ્યા છે. આમ આદિત્ય L1માં કુલ 70 ડેડિકેટેડ સાયન્ટિસ્ટ સહિત નાના-મોટા 1 હજાર લોકોનું યોગદાન છે.''

 

🔸આદિત્ય L1 સન સ્ટ્રોમની સ્ટડી કરશે.

- નિલેશ એમ. દેસાઈએ વધુમાં જણાવ્યું કે, ''સેટેલાઇટ આદિત્ય L1 હેલો ઓર્બિટમાં સ્થાપિત થયા બાદ પાંચ વર્ષ સુધી કાર્યરત રહેશે. તેના દ્વારા સન સાઈકલની સ્ટડી કરવામાં આવશે. આ સન સાઈકલની સાઇકલ 11 વર્ષ હોય છે. હવે આ સન સાઈકલ સ્ટ્રોમ 2025થી 2028 વચ્ચે વધુ સક્રિય હશે. ત્યારે આપણું સેટેલાઇટ આદિત્ય L1 ત્યાં કાર્યરત હશે. જેથી આપણે સન સાઈકલની સ્ટડી પરફેક્ટ રીતે કરી શકીશું. આ સિવાય સૂર્યની અંદરની દૃશ્યમાન સપાટીનું તાપમાન લગભગ 5,500 °C છે. જ્યારે સૂર્યના મધ્ય ભાગને 'કોર' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, ત્યાં તાપમાન 15 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી શકે છે તેની પણ સ્ટડી કરવામાં આવશે.''

🔸20 સેકન્ડમાં ડેટા અને ફોટો પૃથ્વી પર મળશે

- વધુમાં નિલેશ એમ. દેસાઈએ વધુમાં જણાવ્યું કે, ''આદિત્ય L1 હેલો ઓર્બિટમાં સ્થાપિત થયા બાદ કોરોનલ હીટિંગ અને સોલાર વિન્ડ એક્સિલરેશન, કોરોનલ માસ ઇજેક્શન (CME), ફ્લેર (જ્વાળા) અને પૃથ્વીની નજીકના અવકાશ હવામાનની શરૂઆતને,સૌર વાતાવરણના જોડાણ અને ગતિશીલતા અને સૌર પવનનું વિતરણ અને તાપમાન એનિસોટ્રોપી સમજવા માટે ડેટા ભેગો કરશે. આ ઉપરાંત આદિત્ય L1માં SUIT (સોલર અલ્ટ્રાવાયોલેટ ઇમેજિંગ ટેલિસ્કોપ) રાખવામાં આવ્યું છે અને VELCનું શટર સેટેલાઇટ હોલો ઓર્બિટમાં સ્થાપિત થયા પછી ખોલવામાં આવશે અને તેનો ફોટો ઇવેન્ટ કેમેરા દ્વારા ક્લિક કરાશે. આમ 20 સેકન્ડમાં ડેટા અને ફોટો પૃથ્વી પર મળશે. ''

🔸સૂર્ય

- આપણા સૌરમંડળમાં સૂર્ય સૌથી નજીકનો તારો અને સૌથી મોટો ઓબ્જેક્ટ છે.

- સૂર્યની અંદાજિત ઉંમર આશરે 4.5 અબજ વર્ષ છે. તે હાઇડ્રોજન અને હિલીયમ વાયુઓનો ગરમ ગ્લોઇંગ બોલ છે.

- પૃથ્વીથી સૂર્યનું અંતર લગભગ 150 મિલિયન કિલોમીટર છે, અને તે સૌરમંડળ માટે ઊર્જાનો સ્ત્રોત છે. સૌર ઊર્જા વિના પૃથ્વી પર જીવનનું અસ્તિત્વ નથી.

- સૂર્યનું ગુરુત્વાકર્ષણ સૌરમંડળના તમામ ઓબ્જેક્ટ્સને એક સાથે પકડી રાખે છે.

- સૂર્યના મધ્ય ભાગને 'કોર' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, ત્યાં તાપમાન 15 મિલિયન ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી શકે છે. આ તાપમાન પર ન્યુક્લિયર ફ્યુઝન નામની પ્રક્રિયા મૂળમાં થાય છે, જે સૂર્યને શક્તિ આપે છે.

- ફોટોસ્ફીયર તરીકે ઓળખાતી સૂર્યની દૃશ્યમાન સપાટી પ્રમાણમાં ઠંડી હોય છે અને તેનું તાપમાન લગભગ 5,500 °C છે.

🔸સૂર્યનો અભ્યાસ શા માટે?

- સૂર્ય સૌથી નજીકનો તારો હોવાથી અન્ય તારાઓની તુલનામાં તેનો વધુ વિગતવાર અભ્યાસ કરી શકાય છે.

- સૂર્યનો અભ્યાસ કરીને આકાશગંગાના તારાઓ તેમજ અન્ય આકાશગંગામાં તારાઓ વિશે ઘણું બધું જાણી શકીએ છીએ.

સૂર્ય ખૂબ જ ગતિશીલ તારો છે જે આપણે જે જોઈએ છીએ તેનાથી વધુ મોટો છે.

- સૂર્ય ઘણી વિસ્ફોટની ઘટનાઓ દર્શાવે છે અને સૌરમંડળમાં મોટા પ્રમાણમાં એનર્જી છોડે છે.

- જો આવી વિસ્ફોટક સૌર ઘટના પૃથ્વી તરફ ડાયરેક્ટ કરવામાં આવે, તો તે પૃથ્વીની નજીકના સ્પેસ એન્વાયરમેન્ટમાં વિવિધ પ્રકારની પ્રોબલમ ક્રિએટ કરી શકે છે.

- વિવિધ અવકાશયાન અને કમ્યુનિકેશન સિસ્ટમ આવા પ્રોબ્લેમ માટે સંવેદનશીલ હોય છે અને તેથી અગાઉથી સુધારાત્મક પગલાં લેવા માટે આવી ઘટનાઓની વહેલી ચેતવણી મહત્વપૂર્ણ છે.

- જો કોઈ અવકાશયન, અવકાશયાત્રી અથવા સેટેલાઇટ આવી વિસ્ફોટક ઘટનાના સીધા સંપર્કમાં આવશે તો તે જોખમી છે.

સૂર્ય પરની વિવિધ થર્મલ અને ચુંબકીય ઘટનાઓ આત્યંતિક પ્રકૃતિની છે.

- આમ, સૂર્ય એ ઘટનાઓને સમજવા માટે એક સારી નેચરલ લેબોરેટરી પણ પૂરી પાડે છે જેનો લેબમાં સીધો અભ્યાસ કરી શકાતો નથી.

🔸સ્પેસ વેધર

- સૂર્ય સતત રેડિએશન, હિટ અને પાર્ટિકલ્સ (કણો) અને મેગ્નેટિક ફીલ્ડ્સના સતત પ્રવાહથી પૃથ્વીને પ્રભાવિત કરે છે.

- સૂર્યમાંથી પાર્ટિકલ્સના સતત પ્રવાહને સૌર પવન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે અને તે મોટે ભાગે હાઈ એનર્જી પ્રોટોનથી બનેલા હોય છે.

- સૌર પવન સૌરમંડળની લગભગ તમામ જગ્યાને ભરે છે. સૌર પવનની સાથે, સૌર મેગ્નેટિક ફીલ્ડ પણ સૌરમંડળને ભરે છે.

- કોરોનલ માસ ઇજેક્શન (CME) જેવી અન્ય વિસ્ફોટક સૌર ઘટનાઓ સાથે સૌર પવન અવકાશની પ્રકૃતિને અસર કરે છે.

- આવી ઘટનાઓ દરમિયાન ગ્રહની નજીક મેગ્નેટિક ફીલ્ડ અને ચાર્જ પાર્ટિકલ્સનું વાતાવરણ બદલાય છે.

- પૃથ્વીના કિસ્સામાં કોરોનલ માસ ઇજેક્શન દ્વારા વહન કરવામાં આવતા ક્ષેત્ર સાથે પૃથ્વીના મેગ્નેટિક ફીલ્ડની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા પૃથ્વીની નજીક મેગ્નેટિક ખલેલ પેદા કરી શકે છે. આવી ઘટનાઓ અવકાશ સંપત્તિની કામગીરીને અસર કરી શકે છે.

🔸આદિત્ય - L1 વિશે

- આદિત્ય L1 એ સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા માટે ભારતનું પ્રથમ ઓબસેરવટોરી-ક્લાસ સ્પેસ બેઝ્ડ સૌર મિશન છે.

- આ અવકાશયાનને સૂર્ય-પૃથ્વી સિસ્ટમના લેગ્રેંગિયન પોઈન્ટ 1 (L1) ની આસપાસ હોલો ઓરબીટમાં મૂકવાની યોજના છે, જે પૃથ્વીથી લગભગ 1.5 મિલિયન કિમી દૂર છે.

- L1 પોઈન્ટની આસપાસ હોલો ઓરબીટમાં મુકવામાં આવેલ ઉપગ્રહનો મુખ્ય ફાયદો છે સૂર્યને કોઈપણ જાતના ગ્રહણ વિના સતત જોઈ શકાય છે. આનાથી સૌર ગતિવિધિઓનું સતત નિરીક્ષણ કરવાનો વધુ ફાયદો થશે.

- ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક અને પાર્ટિકલ ડિટેક્ટરનો ઉપયોગ કરીને ફોટોસ્ફીયર, ક્રોમોસ્ફિયર અને સૂર્યના સૌથી બહારના સ્તરો (કોરોના) નું અવલોકન કરવા માટે અવકાશયાન સાત પેલોડ કેરી કરશે.

- L1 ના સ્પેશિયલ અનુકૂળ પોઇન્ટનો ઉપયોગ કરીને ચાર પેલોડ્સ સીધા સૂર્ય પર નજર રાખશે અને બાકીના ત્રણ પેલોડ્સ લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ L1 પર પાર્ટિકલ્સ અને ફીલ્ડ્સનો ઇન-સીટુ અભ્યાસ કરશે.

- આદિત્ય L1 પેલોડ્સનો સૂટ કોરોનલ હીટિંગ, કોરોનલ માસ ઇજેક્શન, પ્રી-ફ્લેર અને ફ્લેર એકટીવીટીઝ અને તેમની લાક્ષણિકતાઓ, અવકાશના હવામાનની ગતિશીલતા, પાર્ટિકલ્સના પ્રસારનો અભ્યાસ અને ફીલ્ડ્સની સમસ્યાઓને સમજવા માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ માહિતી પ્રદાન કરે તેવી અપેક્ષા છે.

🔸સૂર્ય મિશનના મુખ્ય હેતુ :-

- કોરોનલ હીટિંગ અને સોલાર વિન્ડ એક્સિલરેશનને સમજવું.

કોરોનલ માસ ઇજેક્શન (CME), ફ્લેર (જ્વાળા) અને પૃથ્વીની નજીકના અવકાશ હવામાનની શરૂઆતને સમજવી.

- સૌર વાતાવરણના જોડાણ અને ગતિશીલતાને સમજવા માટે.

- સૌર પવનનું વિતરણ અને તાપમાન એનિસોટ્રોપી સમજવા માટે.

🔸લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ્સ

- બે ઓબ્જેક્ટના ગુરુત્વાકર્ષણ સિસ્ટમ માટે લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ્સ અવકાશમાં એ સ્થાન છે જ્યાં કોઈ નાની વસ્તુ જો ત્યાં મૂકવામાં આવે તો તે ત્યાં રહે છે.

- સૂર્ય અને પૃથ્વી જેવા બે ઓબ્જેક્ટ સિસ્ટમ્સ માટે અવકાશમાં આ બિંદુઓનો ઉપયોગ અવકાશયાન દ્વારા ઓછા ઇંધણ વપરાશ સાથે આ સ્થાનો પર રહેવા માટે કરી શકાય છે.

- ટેક્નિકલ રીતે લેગ્રેન્જ પોઇન્ટ પર બે મોટા ઓબ્જેક્ટનું ગુરુત્વાકર્ષણ નાની વસ્તુને તેમની સાથે ખસેડવા માટે જરૂરી કેન્દ્રબિંદુ બળ સમાન છે.

ઓબ્જેક્ટની બે ગુરુત્વાકર્ષણ સિસ્ટમ્સ માટે L1, L2, L3, L4 અને L5 તરીકે સૂચિત કુલ પાંચ લેગ્રેન્જ બિંદુઓ છે.

- સૂર્ય-પૃથ્વી સિસ્ટમ માટે લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ આકૃતિમાં દર્શાવવામાં આવ્યા છે.

- લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ L1 સૂર્ય-પૃથ્વી રેખા વચ્ચે આવેલો છે. પૃથ્વીથી L1નું અંતર પૃથ્વી-સૂર્યના અંતરના આશરે 1% જેટલું છે.

- આદિત્ય-એલ 1 મિશન ઈસરો PSLV રોકેટ દ્વારા સતિષ ધવન સ્પેસ સેન્ટર SHAR (SDSC SHAR), શ્રીહરિકોટાથી લોન્ચ કરવામાં આવશે.

- શરૂઆતમાં સ્પેસ ક્રાફ્ટને પૃથ્વીની લો ઓરબીટમાં મૂકવામાં આવશે.

ત્યારબાદ ઓરબીટને ઓન-બોર્ડ પ્રોપલ્શનનો ઉપયોગ કરીને સ્પેસક્રાફ્ટને લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ L1 તરફ લોન્ચ કરવામાં આવશે.

- જેમ જેમ સ્પેસક્રાફ્ટ L1 તરફ જશે તેમ તે પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણ ક્ષેત્રના પ્રભાવ (SOI)માંથી બહાર નીકળી જશે.

- SOIમાંથી બહાર નીકળ્યા પછી ક્રુઝનો તબક્કો શરૂ થશે અને ત્યારબાદ અવકાશયાનને L1 ની આસપાસ મોટા હોલો ઓરબીટમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવશે.

- આદિત્ય - L1 માટે લોન્ચથી લઈને L1 સુધીનો કુલ પ્રવાસ સમય લગભગ ચાર મહિના જેટલો સમય થશે.

- આદિત્ય-L1 મિશનનો માર્ગ ઉપરની આકૃતિમાં બતાવવામાં આવ્યો છે.

🔸શા માટે અવકાશમાંથી સૂર્યનો અભ્યાસ જરૂરી છે?

- સૂર્ય વિવિધ એનર્જેટિક પાર્ટિકલ્સ અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ સાથે લગભગ તમામ તરંગલંબાઇમાં રેડિયેશન/લાઈટનું ઉત્સર્જન કરે છે.

- પૃથ્વીનું વાતાવરણ તેમજ તેનું મેગ્નેટિક ફિલ્ડ એક રક્ષણાત્મક ઢાલ તરીકે કામ કરે છે અને પાર્ટિકલ્સ અને ફિલ્ડ્સ સહિત અનેક હાનિકારક તરંગલંબાઈના રેડિયેશનને અવરોધે છે.

- વિવિધ રેડિયેશન પૃથ્વીની સપાટી પર પહોંચતા નથી, તેથી પૃથ્વી પરથી ઉપકરણો આવા રેડિયેશનને શોધી શકશે નહીં અને આ રેડિયેશન પર આધારિત સૌર અભ્યાસ હાથ ધરવામાં આવી શક્યા નથી.

- જો કે, આવા અભ્યાસ પૃથ્વીના વાતાવરણની બહારથી એટલે કે અવકાશમાંથી અવલોકનો કરીને કરી શકાય છે.

- તેવી જ રીતે, સૂર્યના પવનના પાર્ટિકલ્સ અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ આંતરગ્રહીય અવકાશમાં કેવી રીતે મુસાફરી કરે છે તે સમજવા માટે, માપન એવા બિંદુથી કરવામાં આવે છે જે પૃથ્વીના ચુંબકીય ક્ષેત્રના પ્રભાવથી દૂર હોય.

🔸શું આદિત્ય-L1 સૂર્યનો અભ્યાસ કરવાનું સંપૂર્ણ મિશન છે?

- આનો સ્પષ્ટ જવાબ 'ના' છે જે માત્ર આદિત્ય-L1 માટે જ નહીં પરંતુ સામાન્ય રીતે કોઈપણ અવકાશ મિશન માટે સાચું છે.

- કારણ એ છે કે અવકાશમાં વૈજ્ઞાનિક પેલોડ વહન કરતા અવકાશયાનના મર્યાદિત દળ, શક્તિ અને જથ્થાને કારણે અવકાશયાન પર મર્યાદિત ક્ષમતાવાળા સાધનોનો મર્યાદિત સમૂહ જ મોકલી શકાય છે.

- આદિત્ય-L1 ના કિસ્સામાં તમામ માપ લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ L1 થી કરવામાં આવશે.

- ઉદાહરણ તરીકે, સૂર્યની વિવિધ ઘટનાઓ મલ્ટી-ડાયરેક્શનલ છે અને તેથી વિસ્ફોટક ઘટનાઓની એનર્જીના ડાયરેક્શનલ વિતરણનો અભ્યાસ એકલા આદિત્ય-L1 સાથે શક્ય બનશે નહીં.

- L5 તરીકે ઓળખાતો અન્ય લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ પૃથ્વી નિર્દેશિત CME ઈવેન્ટ્સનો અભ્યાસ કરવા અને અવકાશના હવામાનનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક સારો અનુકૂળ બિંદુ છે.

- આવા અભ્યાસ માટે સ્પેસક્રાફ્ટની ઓર્બીટ હાંસલ કરવાના ટેકનોલોજીકલ ચેલેન્જીસને કારણે સૂર્યના ધ્રુવીય પ્રદેશોનો સારી રીતે અભ્યાસ કરવામાં આવતો નથી.

- સૂર્ય ધ્રુવીય ગતિશીલતા અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ્સ સૌર ચક્રને પ્રાપ્ત કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે તેવું માનવામાં આવે છે.

- સૂર્યમાં અને તેની આસપાસ બનતી વિવિધ પ્રક્રિયાઓને સમજવા માટે વિવિધ તરંગ લંબાઈ પર સૌર કિરણોના ધ્રુવીકરણ માપનની જરૂર છે.

🔸આદિત્ય - L1 ની વિશેષતા

- પ્રથમ વખત નજીકના UV બેન્ડમાં અવકાશી રીતે ઉકેલાયેલી સૌર ડિસ્ક

- CME ગતિશીલતા સોલાર ડિસ્કની નજીક (~1.05 સોલાર ત્રિજ્યાથી) ત્યાં CMEના પ્રવેગક શાસનમાં માહિતી પ્રદાન કરે છે, જે સતત અવલોકન કરવામાં આવતું નથી.

- ઑપ્ટિમાઇઝ અવલોકનો અને ડેટા વોલ્યુમ માટે CME અને સૌર જ્વાળાઓ શોધવા માટે ઓનબોર્ડ ઇન્ટેલિજન્સ

બહુ-દિશા અવલોકનોનો ઉપયોગ કરીને સૌર પવનની દિશા અને ઉર્જા એનિસોટ્રોપી

🔸સાયન્સ પેલોડ્સ

- આ અવકાશયાન સૂર્યના વ્યવસ્થિત અભ્યાસ માટે સાત સાયન્ટિફિક પેલોડ ધરાવે છે. તમામ પેલોડ્સ ઈસરોના વિવિધ કેન્દ્રોના સહયોગથી સ્વદેશી રીતે વિકસાવવામાં આવ્યા છે.

🔸VELC

- વિઝિબલ એમિશન લાઇન ક્રોનોગ્રાફ સૌર કોરોના અને કોરોનલ માસ ઇજેક્શનની ગતિશીલતાનો અભ્યાસ કરવા માટે રચાયેલ છે. પેલોડ ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એસ્ટ્રોફિઝિક્સ, બેંગલુરુ દ્વારા ઈસરોના નજીકના સહયોગથી વિકસાવવામાં આવ્યું છે.

🔸SUIT

- સૌર અલ્ટ્રા-વાયોલેટ ઇમેજિંગ ટેલિસ્કોપ અલ્ટ્રાવાયોલેટ (UV) ની નજીક સૌર ફોટોસ્ફીયર અને ક્રોમોસ્ફિયરની છબી લેવા માટે અને નજીકના UVમાં સૌર કિરણોત્સર્ગની વિવિધતાને માપવા માટે આ પેલોડ પૂણેના ઇન્ટર યુનિવર્સિટી સેન્ટર ફોર એસ્ટ્રોનોમી એન્ડ એસ્ટ્રોફિઝિક્સ દ્વારા ઈસરોના નજીકના સહયોગથી વિકસાવવામાં આવ્યું છે.

🔸SoLEXS અને HEL10S

- સૌર લો એનર્જી એક્સ-રે સ્પેક્ટ્રોમીટર અને હાઈ એનર્જી એલ1 હેલીઓસ ઓર્બિટીંગ એક્સ-રે સ્પેક્ટ્રોમીટર વિશાળ એક્સ-રે એનર્જી રેન્જમાં સૂર્યમાંથી આવતા એક્સ-રે જ્વાળા નો અભ્યાસ કરવા માટે બનાવાયા છે. આ બંને પેલોડ યુ આર રાવ સેટેલાઈટ સેન્ટર, બેંગલુરુ ખાતે વિકસાવવામાં આવ્યા છે.

🔸ASPEX

- આદિત્ય સોલાર વિંડ પાર્ટિકલ્સ એક્સપરિમેન્ટ એન્ડ પ્લાઝમા એનાલાઇઝર પેકેજ ફોર આદિત્યાની ડિઝાઈન સૌર પવન અને ઊર્જાસભર આયર્ન તેમજ તેના ઉર્જા વિતરણનો અભ્યાસ કરવા માટે બનાવાયું છે. ASPEXને ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી, અમદાવાદ ખાતે વિકસાવવામાં આવ્યું છે. PAPAને સ્પેસ ફિઝિક્સ લેબોરેટરી, વિક્રમ સારાભાઈ સ્પેસ સેન્ટર, તિરુવનંતપુરમ ખાતે વિકસાવવામાં આવ્યું છે.

🔸MAG

- મેગ્નેટોમીટર પેલોડ L1 બિંદુ પર આંતરગ્રહીય ચુંબકીય ક્ષેત્રોને માપવામાં સક્ષમ છે. પેલોડને લેબોરેટરી ફોર ઇલેક્ટ્રો ઓપ્ટિક્સ સિસ્ટમ્સ, બેંગલુરુ ખાતે વિકસાવવામાં આવ્યા છે.

🔸VELC પેલોડ મલ્ટિ-લેયર ઇન્સ્યુલેશનમાં આવરિત (લપેટાયેલ)

- VELC એ આદિત્ય-L1 ઓનબોર્ડ મુખ્ય પેલોડ છે, જે મલ્ટિ-સ્લિટ સ્પેક્ટ્રોગ્રાફ સાથે પ્રતિબિંબિત કોરોનાગ્રાફ તરીકે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે.

🔸સ્યુટ પેલોડ

- સ્યુટ એ નજીકની અલ્ટ્રા-વાયોલેટ તરંગલંબાઇની શ્રેણીમાં સોલાર ડિસ્કની ઇમેજ કેપ્ચર કરવા માટે UV ટેલિસ્કોપ છે.

🔸SOLEXS પેલોડ

- SOLEXS એ આદિત્ય-L1 ઓનબોર્ડ સોફ્ટ એક્સ-રે સ્પેક્ટ્રોમીટર છે. પેલોડ સૌર જ્વાળાઓનો અભ્યાસ કરવા માટે સૌર સોફ્ટ એક્સ-રે પ્રવાહને માપવા માટે રચાયેલ છે.

🔸HEL10S પેલોડ

- HEL10S એ હાર્ડ એક્સ-રે સ્પેક્ટ્રોમીટર છે જે ઉચ્ચ ઊર્જાના એક્સ-રેમાં સૌર જ્વાળાઓનો અભ્યાસ કરવા માટે રચાયેલ છે.

🔸ASPEX પેલોડ

- ASPEX પેલોડમાં SWIS અને STEPS એમ 2 સબસિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે. SWIS (સોલર વિન્ડ લોન સ્પેક્ટ્રોમીટર) એ ઓછી ઉર્જા ધરાવતું સ્પેક્ટ્રોમીટર છે જે સૌર પવનના પ્રોટોન અને આલ્ફા કણોને માપવા માટે રચાયેલ છે. STEPS (સુપ્રથર્મલ અને એનર્જેટિક પાર્ટિકલ સ્પેક્ટ્રોમીટર) એ એક ઉચ્ચ-ઊર્જા સ્પેક્ટ્રોમીટર છે જે સૌર પવનના ઉચ્ચ-ઊર્જા આયનોને માપવા માટે રચાયેલ છે.સ્ટેપ (સુપરથર્મલ એન્ડ એનર્જેટિક પાર્ટિકલ સ્પેક્ટ્રોમીટર) એક ઉચ્ચ-ઊર્જા સ્પેક્ટ્રોમીટર છે જે સૌર પવનના ઉચ્ચ-ઊર્જા આયનોને માપવા માટે રચાયેલ છે.

🔸PAPA પેલોડ

- PAPA સૌર પવન અને તેની રચનાને સમજવા અને સૌર પવન આયનોનું સામૂહિક વિશ્લેષણ કરવા માટે રચાયેલ છે.

🔸MAG પેલોડ

- આદિત્ય-L1 ઓનબોર્ડ મેગ્નેટોમીટર (MAG) એ અવકાશમાં ઓછી તીવ્રતાના આંતરગ્રહીય ચુંબકીય ક્ષેત્રને માપવા માટે છે. તેમાં મેગ્નેટિક સેન્સરના બે સેટ છે. જેમાંથી એક 6 મીટરની ડિપ્લોયેબલ બૂમની ટોચ પર અને બીજો બૂમની મધ્યમાં અવકાશયાનથી 3 મીટર દૂર છે.

🔸More Articles:-

📌 સૂર્ય મિશન માટે કાઉન્ટડાઉન શરૂ, આદિત્ય-L1 15 લાખ કિમીનું અંતરકાપીને સૂર્યની નજીક પહોંચશે.

📌 કેવી રીતે તમારા ફોનને બંધ થવાથી બચાવશે અદિત્ય L1? ઘણું મહત્વનુ છે આ મિશન...

📌 ISRO આદિત્ય-L1 લોન્ચ કરવા તૈયાર, સૂર્યની નજીક જઈને ભારત શું હાંસલ કરશે? જાણો હેતું...

📌 પૃથ્વીથી આટલા લાખ KM દૂર જઈને આદિત્ય-L1 કરશે સૂર્યની સ્ટડી.

📌 Aaditya - L1 તૈયાર કરવામાં કેટલો આવ્યો છે ખર્ચ, કેટલા દિવસમાં પહોંચશે, ક્યાં સુધી કરશે કામ, અહીં જાણો જવાબ.

📌 ચંદ્રયાનની જેમ આદિત્ય L1 ને પણ સોનેરી પરતથી કેમ કવર કવરવામાં આવ્યું? જાણો કારણ

📌 Aditya - L1 ના નિર્માણમાં ગુજરાતમાં યુનિટ ધરાવતી કંપનીનું યોગદાન, LPS Bossard Company એ 76,000 નટ-બોલ્ટ તૈયાર કર્યા.

✒️ Vats Asodariya (કટ્ટારની કલમે)

Follow Us On Over Social Media Platforms:-

Facebook :- @Vats Asodariya 

Instagram :- @vats_asodariya

YouTube :- VA Digital

〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️

Ignore Tags 🤫

#vats_asodariya #va_blog #va_digital #iSRO #Aadityal1 #solar #india'sfirstsolarmission #plants #technology #makeinindia #planets #satishdhavanspacecenter #harikota #india #કટ્ટારની_કલમે

Chandrayan - 03 માં જાણો અમદાવાદ ISRO એ કઇ રીતે કામ કર્યું

ચંદ્રયાન-3માં અમદાવાદ ઇસરોનો મહત્વનો ફાળો આપ્યો છે. જેમાં અમદાવાદ ઇસરો દ્વારા અલગ અલગ પાર્ટ બનાવાયા છે. તેમાં 11 જેટલા પાર્ટ અમદાવાદ ઈસરોએ બનાવ્યા છે. તેમજ અમદાવાદ ઇસરોએ સેટેલાઈટના સેન્સર, પેલોડ બનાવ્યા હતા.

પ્રોસેસિંગ સિસ્ટમ, રોવરનું ઈમેજ મેકર અમદાવાદમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યું.

કેમેરા સિસ્ટમ, કાર્બન અલ્ટીમીટર સેન્સર સાથે પ્રોસેસિંગ સિસ્ટમ, રોવરનું ઈમેજ મેકર અમદાવાદમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. જેમાં ચંદ્ર ઉપર સરળતાથી લેન્ડિંગ માટે સેન્સર, પેલોડની ખૂબ જરૂર પડે છે. ભારત વધુ એક સિદ્ધિ પોતાના નામે કરવા જઈ રહ્યું છે. ભારત હવે સેટેલાઈટ ક્ષેત્રે પણ વિશ્વના દેશોને પાછળ રાખવાની ક્ષમતા ધરાવી રહ્યું છે. આજે શ્રીહરિકોટાથી ચંદ્રયાન-3 સેટેલાઈટ છોડવામાં આવશે. ચંદ્રયાન-2 ની અંદર પણ ભારતે પોતાના પ્રથમ પ્રયાસે ચંદ્રના દક્ષિણ ભાગમાં સૌથી દૂર સુધી પહોંચવાનો રેકોર્ડ કર્યો હતો.

4 વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં ભારત ફરી એકવાર ચંદ્ર પર પોતાનું સેટેલાઈટ છોડવા તૈયાર થયું.

4 વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં ભારત ફરી એકવાર ચંદ્ર પર પોતાનું સેટેલાઈટ છોડવા તૈયાર થયું છે. ચંદ્રયાન-3 બનાવવામાં પણ અમદાવાદ ISRO ખૂબ જ મહત્વનો ફાળો રહ્યો છે. ચંદ્રયાન 3 એ ચંદ્રયાન-2 નું ફોલોપ મિશન છે. ચંદ્રયાન-2 ની અંદર સફળતા પ્રાપ્ત થઈ ન હતી જેના થકી જ ચંદ્રયાન-3 બનાવવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો હતો. સખત મહેનત બાદ આખરે તે ચંદ્રયાન-3 છોડવામાં આવશે. ભારતની અંદર આવેલા તમામ ISRO એ આમાં ખૂબ જ મહત્વનો યોગદાન આપ્યું છે. જેમાં અમદાવાદ ખાતે આવેલ અંતરીક્ષ ઉપયોગ કેન્દ્ર એટલે કે સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટરનું પણ ખૂબ જ મોટું યોગદાન છે.

શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ થશે.

શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ થશે. તથા ચંદ્રયાન 3 બપોરે 2:35 વાગ્યે ચંદ્ર તરફ ઉડાન ભરશે. જેમાં લેન્ડર-રોવર 45 થી 50 દિવસમાં સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરશે. સાથે જ ચંદ્રયાન 3 ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક લેન્ડિંગ કરશે. ચંદ્રયાન-3માં લેન્ડર, રોવર અને પ્રોપલ્શન મોડ્યુલનો સમાવેશ થાય છે, અને તેનું વજન કુલ 3,900 કિગ્રા છે. આ રોવર ચંદ્રયાન-2 ના વિક્રમ રોવર જેવું જ છે, પરંતુ સુરક્ષિત લેન્ડિંગની ખાતરી કરવામાં મદદ કરવા માટે સુધારાઓ સાથે તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. તમે ચંદ્રયાન-3નું લાઈવ લોન્ચિંગ ઓનલાઈન અથવા મોબાઈલ પર ઘરે બેઠા જોઈ શકો છો.

ચંદ્રયાન-3ને લૉન્ચ કરવા જઇ રહેલા રોકેટની કહાની, શું છે 'બાહુબલી' રોકેટ, જેનાથી મોકલવામાં આવશે ચંદ્રયાન-3

ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ઇસરો)નું મિશન ચંદ્રયાન-3 શુક્રવારે લૉન્ચિંગ માટે તૈયાર છે. ઇસરોના 'બાહુબલી રોકેટ' લૉન્ચ વ્હીકલ માર્ક-3 (એલવીએમ-3) દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવશે. ચંદ્રયાન-3 મિશનનો ઉદ્દેશ્ય ચંદ્રની સપાટી પર સુરક્ષિત રીતે લેન્ડિંગનો છે. ભારતનું આ ત્રીજું ચંદ્ર મિશન છે, જ્યારે ચંદ્રની સપાટી પર સુરક્ષિત લેન્ડિંગનો બીજો પ્રયાસ છે.

આ પહેલા માત્ર ત્રણ જ દેશ અમેરિકા, રશિયા અને ચીન ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરી શક્યા છે.

ભારતનું આ મિશન ચંદ્રયાન-2ની ક્રેશ લેન્ડિંગના ચાર વર્ષ બાદ મોકલવામાં આવી રહ્યું છે. જો ચંદ્રયાન-3 મિશન સફળ થાય છે તો અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં ભારતની આ મોટી સફળતા હશે. આ વચ્ચે જાણવુ જરૂરી છે કે ચંદ્રયાન-3 મિશન શું છે? તેને ચંદ્રની સપાટી સુધી પહોચાડનાર રોકેટ એલવીએમ શું છે? ચંદ્રયાન-3ને એલવીએમ-3 સાથે કેમ જોડવામાં આવ્યું છે? અત્યાર સુધી કેટલી રીતના ચંદ્ર મિશન મોકલવામાં આવ્યા છે?

ચંદ્રયાન-3 શું છે?

ચંદ્રયાન-3 મિશન એ ચંદ્રયાન-2નો આગળનો તબક્કો છે, જે ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરશે અને પરીક્ષણો કરશે. તેમાં પ્રોપલ્શન મોડ્યૂલ, લેન્ડર અને એક રોવર હશે. ચંદ્રયાન-3નું ફોકસ ચંદ્રમાની સપાટી પર સુરક્ષિત લેન્ડ કરવા પર છે. મિશનની સફળતા માટે નવા સાધનો બનાવવામાં આવ્યા છે. અલ્ગોરિધમમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. ચંદ્રયાન-2 મિશન ચંદ્રની સપાટી પર કયા કારણોસર ઉતરી શક્યું નહતું તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.

આ દિવસે લેન્ડિંગ કરી શકે છે ચંદ્રયાન-3 :-

મિશન 14 જુલાઇએ બપોરના 2:35 વાગ્યે શ્રી હરિકોટા કેન્દ્રથી ઉડાન ભરશે અને જો બધુ યોજના અનુસાર થયુ તો 23 અથવા 24 ઓગસ્ટે ચંદ્ર પર ઉતરશે. મિશન ચંદ્રના તે ભાગ સુધી લૉન્ચ થશે, જેને ડાર્ક સાઇડ ઓફ મૂન કહે છે. આવુ એટલા માટે કારણ કે આ ભાગ પૃથ્વીની સામે આવતો નથી.

ચંદ્ર સુધી પહોચાડનાર રોકેટ એલવીએમ શું છે?

ભારતનું અદ્યતન 'બાહુબલી' રોકેટ LVM-3 ચંદ્રયાન-3 મિશન લોન્ચ કરશે. બુધવારે, શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટર ખાતે ચંદ્રયાન-3 ધરાવતી એન્કેપ્સ્યુલેટેડ એસેમ્બલી LVM3 સાથે જોડવામાં આવ્યું હતું.

130 હાથીઓનું વજન અને કુતુબ મીનાર કરતા અડધ ઉંચાઇ

ચંદ્રયાન-3 મિશનમાં 3921 કિલોગ્રામ વજનનો ઉપગ્રહ લગભગ 400,000 કિલોમીટરની સફર નક્કી કરશે. રોકેટનું વજન 642 ટન છે, જે લગભગ 130 એશિયન હાથીઓના વજનની બરાબર છે, તેની ઉંચાઇ 43.5 મીટર છે, જે કુતુબ મીનાર (72 મીટર) કરતા અડધાથી વધુ ઉંચાઇ છે.

ચંદ્રયાન-3ને LVM3 સાથે કેમ જોડવામાં આવ્યું?

રોકેટમાં શક્તિશાળી પ્રોપલ્શન સિસ્ટમ હોય છે જે પૃથ્વીના ગુરૂત્વાકર્ષણના ખેંચાણ પર કાબુ મેળવી અને ઉપગ્રહો જેવી ભારે વસ્તુઓને અવકાશમાં લઇ જવા માટે જરૂરી માત્રામાં ઊર્જા ઉત્પન્ન કરે છે. LVM3 ભારતનું સૌથી ભારે રોકેટ છે. આઠ ટન સુધીના પેલોડને પૃથ્વીની નીચલી ભ્રમણકક્ષા (LEO) સુધી લઇ જઇ શકે છે, જે પૃથ્વીની સપાટીથી લગભગ 200 કિમી દૂર છે. જોકે, જ્યારે જીઓસ્ટેશનરી ટ્રાન્સફર ઓર્બિટ (GTO)ની વાત આવે છે, ત્યારે તે માત્ર ચાર ટન પેલોડ ભાર લઇ જઇ શકે છે. જીઓસ્ટેશનરી ટ્રાન્સફર ઓર્બિટ પૃથ્વીથી દૂર, લગભગ 35,000 કિમી સુધી સ્થિત છે.

LVM3એ 2014માં અવકાશમાં પોતાની પ્રથમ યાત્રા કરી હતી અને 2019માં ચંદ્રયાન-2 પણ લઇ ગયો હતો. આ વર્ષે માર્ચમાં તે LEOમાં લગભગ 6,000 કિલોગ્રામ વજન ધરાવતા 36 વનવેબ ઉપગ્રહોને લઇને ગયુ હતુ, જે કેટલાક ઉપગ્રહોને અવકાશમાં પહોચાડવાની પોતાની ક્ષમતાઓને દર્શાવે છે. આ બીજી વખત હતુ જ્યારે LVM3એ કોમર્શિયલ લોન્ચિંગ કર્યુ હતુ. પ્રથમ વખત ઓક્ટોબર 2022માં તેને વનવેબ ઇન્ડિયા-1 મિશનને લોન્ચ કર્યુ હતુ.

Chandrayaan જુલાઈ મહિનામાં જ કેમ લોંચ કરાય છે..?

શ્રીહરિકોટાથી ચંદ્રયાન-3 ચંદ્ર પર જવા રવાના થશે એ સાથે ભારત ચંદ્રની સપાટી પર અવકાશયાન ઉતારનાર ચોથો દેશ બની જશે. આ પહેલાં અમેરિકા, રશિયા અને ચીન આ પરાક્રમ કરી ચૂક્યાં છે તેથી ભારત તેમની હરોળમાં આવી જશે. ચંદ્રયાન-3 ચંદ્રની ધરતી પર ઊતરશે ને ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવશે એ સાથે જ ભારત ચન્દ્ર પર રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવનારો ચોથો અને ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ નજીક પહોંચનારો પહેલો દેશ બની જશે.

આ સિદ્ધિ મોટી હશે પણ એ પહેલાં આ મિશન સાથે સંકળાયેલા વિજ્ઞાનીઓના હૃદયના ધબકારા વધી ગયા છે કેમ કે ચંદ્રયાન-3 તેમની ક્ષમતાની કસોટી કરનાં મિશન છે. ભારતે આ પહેલાં મોકલેલું ચંદ્રયાન-2 મિશન છેલ્લા તબક્કામાં નિષ્ફળ ગયું હતું. ભારતે બરાબર છ વર્ષ પહેલાં એટલે કે 22 જુલાઈ 2019ના રોજ ચંદ્રયાન 2ને ચંદ્રની સફરે રવાના કર્યું હતું. ચંદ્રની સફર માટે જુલાઈ મહિનો જ પસંદ કરાય છે કેમ કે વર્ષના આ સમયે પૃથ્વી અને ચંદ્ર એકબીજાની સૌથી નજીક હોય છે.

આ કારણે ચંદ્રયાન-2 પણ 2019ના જુલાઈ મહિનામાં લોંચ કરાયેલું પણ એ નિષ્ફળ ગયું હતું. ચંદ્રયાન લેન્ડર પાછું ફરતું હતું ત્યારે આંચકા સાથે પૃથ્વીની સપાટી સાથે અથડાયું અને તેનો પૃથ્વીના કંટ્રોલ રૂૂમ સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો હતો. ઈસરોના વિજ્ઞાનીઓએ વરસોની મહેનત પછી મોકલેલા ચંદ્રયાન-2 ને છેક છેલ્લી ઘડીએ વિઘ્ન નડી ગયું તેથી તેમનામાં નિરાશા વ્યાપી ગયેલી પણ આ નિરાશાને ખંખેરીને તેમણે ચંદ્રયાન-3 મિશનને સફળ બનાવવા પૂરી તાકાત લગાવી દીધી છે. ઈસરોના ચેરમેન એસ.

સોમનાથે પોતે કહ્યું છે કે, ચંદ્રયાન-2ની ભૂલોમાંથી શીખીને ચંદ્રયાન-3માં અમે બહુ સુધારો કર્યો છે. 2019 માં ચંદ્રયાન-2 ને આંશિક સફળતા મળી હતી પણ તેને પાછું નહોતું લાવી શકાયું. ચંદ્રયાન-3ને તૈયાર કરતી વખતે ચંદ્રયાન-2ની દરેક ખામીનો ઉપાય શોધવામાં આવ્યો છે અને તેને માટે 4 વર્ષમાં સતત ટેસ્ટિંગ કરાયું છે. કોઈ પણ પ્રોજેક્ટમાં સો ટકા સફળતાની ગેરંટી હોતી નથી ને નિષ્ફળતાની તૈયારી રાખવી જ પડે.

ચંદ્રયાન-3ની નિષ્ફળતાના કિસ્સામાં શું થઈ શકે અને તેના ઉકેલ અથવા વિકલ્પો શું હોઈ શકે એ વિશે પૂરી તૈયારી કરાઈ છે કે જેથી ચંદ્રયાન 3 નિષ્ફળ જવાના કોઈ ચાન્સ ના રહે. ભારતે ચંદ્રયાન-1 મિશન વખતે મૂન ઈમ્પેક્ટ પ્રોબ છોડ્યું હતું અને તેણે ચંદ્ર પર પાણી હોવાના સંકેત આપ્યા હતા. ચન્દ્રયાન-2નું ક્રેશ લેન્ડિંગ પણ આ જ સ્થળે થયું હતું. ચંદ્રયાન-3 હવે એ તપાસ આગળ વધારશે.

ચંદ્ર પર પાણી મળે તેનો અર્થ એ થાય કે, માનવજીવન શક્ય છે. ચંદ્રયાન-3 પર આ કારણે આખી દુનિયાની નજર છે. દુનિયાભરના વિકસિત દેશો પૃથ્વી સિવાયના દેશો પર માનવજીવન શક્ય છે કે નહીં તેની તપાસમાં લાગેલા છે ત્યારે ભારતનું મિશન તેમને મદદરૂૂપ થાય એ બહુ મોટી વાત કહેવાય. ભારત ટેક્નોલોજીમાં બહુ આગળ નથી છતાં આવું જબરદસ્ત યોગદાન આપે એ મોટી વાત છે જ.

ભારત ચંદ્રયાન-3 લૉન્ચ કરશે ને પાકિસ્તાન જોતુ રહેશે, જાણો છો ભારતમાં ઇસરો છે તેવી રીતે પાકિસ્તાનમાં કઇ સ્પેસ એજન્સી છે ?

Mission Chandrayaan-3: આજે ભારત માટે એક મહત્વનો અને ઐતિહાસિક દિવસ બની રહેશે, આજે ભારત પોતાનું મહત્વકાંક્ષી મિશન ચંદ્રયાન-3ને લૉન્ચ કરી રહ્યું છે. ખાસ વાત છે કે, ભારત અને પાકિસ્તાન લગભગ એકસાથે આઝાદ થયા છે. આઝાદી પછી લગભગ 76 વર્ષની આ યાત્રામાં બંને દેશોએ ઘણી પ્રગતિ કરી. આમાં હવે આજે ભારત 14 જુલાઈ 2023એ ચંદ્રયાન-3 લૉન્ચ કરશે, શુક્રવારે એટલે કે 14 જુલાઈએ બપોરે 2.35 કલાકે ભારત પોતાનું ત્રીજું ચંદ્ર મિશન લૉન્ચ કરશે.

વિશ્વની સૌથી વિશ્વસનીય અને અગ્રણી અવકાશ એજન્સી ISRO ફરી એકવાર અવકાશમાં પોતાની દમદાર છાપ છોડવા માટે તૈયાર છે, પરંતુ આનાથી વિપરિત પાકિસ્તાને આ મામલે કોઈ ખાસ પ્રગતિ કરી નથી. આનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી છે કે ભારતમાં કેટલાય લોકોને પાકિસ્તાનની સ્પેસ એજન્સીનું નામ પણ ખબર નથી.

શુ છે પાકિસ્તાનની સ્પેસ એજન્સીનું નામ ?

ભારતીય સ્પેસ એજન્સીની રચનાના આઠ વર્ષ પહેલા પાકિસ્તાને તેની સ્પેસ એજન્સીની સ્થાપના કરી હતી, પરંતુ આજે સ્થિતિ એવી છે કે પાકિસ્તાની સ્પેસ એજન્સી પોતાને ટકાવી રાખવા પણ સખત સંઘર્ષ કરી રહી છે, અને ચીનની મદદ માંગી રહી છે. પાકિસ્તાને 16 સપ્ટેમ્બર 1961ના દિવસે તેની સ્પેસ એજન્સી સુપાર્કોની સ્થાપના કરી હતી. જ્યારે ઈસરોની સ્થાપના 1969માં થઈ હતી. તે પહેલા ભારતીય અવકાશ એજન્સી ઈન્ડિયન નેશનલ કમિટી ફૉર સ્પેસ રિસર્ચ તરીકે જાણીતી હતી.

અત્યાર સુધીમાં લૉન્ચ કર્યા માત્ર 5 સેટેલાઇટ :-

ઈસરોએ અત્યાર સુધીમાં 34 દેશોના 424 ઉપગ્રહો સફળતાપૂર્વક લૉન્ચ કર્યા છે. તે વૈશ્વિક સ્તરે નંબર વન સ્પેસ એજન્સી છે અને કૉમર્શિયલ લૉન્ચિંગમાં અગ્રેસર છે. ISRO એ 123 અવકાશયાન મિશન, 91 પ્રક્ષેપણ મિશન, 15 વિદ્યાર્થી ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપણ, 2 પુનઃપ્રવેશ મિશન અને ત્રણ ભારતીય ખાનગી ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપણ કર્યા છે. તેનાથી વિપરિત પાકિસ્તાને અત્યાર સુધીમાં માત્ર પાંચ સેટેલાઈટ લૉન્ચ કર્યા છે. જેમાંથી છેલ્લું પાંચ વર્ષ પહેલા 2018માં લૉન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું.

ISROથી દાયકાથી પાછળ છે SUPARCO :-

પાકિસ્તાનની સ્પેસ એજન્સી (સ્પેસ એન્ડ અપર એટમોસ્ફિયર રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન, સુપાર્કો) ભારતથી દાયકાઓ પાછળ છે. દુનિયામાં તેની કોઈ ઓળખ નથી, જ્યારે ઈસરોએ પ્રથમ પ્રયાસમાં જ મંગળ પર પહોંચીને સમગ્ર વિશ્વનો વિશ્વાસ જીતી લીધો છે. ભારત અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક સ્તરે અગ્રણી દેશોમાંનો એક છે અને દક્ષિણ એશિયામાં નંબર વન છે. દક્ષિણ એશિયાના દેશોમાં ભારત ઉપરાંત માત્ર ચીન જ એક એવો દેશ છે જે અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં કેટલાક પ્રયાસો કરી રહ્યું છે. આ રેસમાં પાકિસ્તાન ક્યાંય પણ ટકતું નથી. 

Chandrayaan 3 આ વખતે 10 તબક્કામાં પહોંચશે, 45થી 50 દિવસની યાત્રા બાદ ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક કરશે લેન્ડિગ...

14 જુલાઈ 2023નો દિવસ એટલે કે આજે બપોરે 2:35 વાગ્યે ચંદ્રયાન-3 ચંદ્ર તરફ ઉડાન ભરશે. જે 45થી 50 દિવસની યાત્રા બાદ ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક લેન્ડિગ કરશે. ત્યારે જાણો ચંદ્રયાન-3 કેવી રીતે કામ કરશે.

ચંદ્રયાન-3માં પણ ત્રણ ભાગ રાખવામાં આવેલા છે. સ્વદેશી પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ, લેન્ડર અને રોવર. પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ પોતાની રીતે કામ કરશે અને લેન્ડિંગમાં સહાય કરશે.

ચંદ્રયાન-2ના ઓર્બિટરનો પણ ઉપયોગ કરી શકાય એમ છે, જેથી કોમ્યુનિકેશન જળવાઈ રહે. જૂનું ઓર્બિટર ચંદ્રની આસપાસ ચક્કર મારશે અને તે લેન્ડર તથા રોવર સાથે કનેક્શન રાખશે. લેન્ડર જ્યારે રોવરની સાથે લેન્ડિંગ કરશે ત્યારે તેની ઉપર મોનિટરિંગનું કામ કરશે. રોવર જ્યારે લેન્ડરથી અલગ પડીને ચંદ્રની સપાટી ઉપર સંશોધન શરૂ કરશે ત્યારે તેની સાથે પણ ઓર્બિટરનું કનેક્શન રહેશે. રોવર દ્વારા જે પણ માહિતી ભેગી કરવામાં આવશે તે પૃથ્વી સુધી મોકલવાનું કામ ઓર્બિટર થકી જ કરવામાં આવશે. ચંદ્રયાન-2માં હતા તે લેન્ડર વિક્રમ અને રોવર પ્રજ્ઞાનનું અપગ્રેડેડ વર્ઝન આ યાનમાં જોડવામાં આવ્યું છે. તેમની કામગીરી પણ પહેલાં જેવી જ છે પણ વધારે સુરક્ષિત છે. લેન્ડર પાસે આ વખતે લેઝર અને આરએફ આધારિત અલ્ટિમિટર ધરાવે છે. તેનું સોફ્ટવેર પણ એટલું આધુનિક છે કે, કિલોમીટરો સુધી જો કોઈ જોખમ હશે તો તેને પહેલેથી જ જાણ થઈ જશે અને લેન્ડિંગની જગ્યા અંતિમ ઘડી સુધી બદલી શકાશે.

ચંદ્રયાન-3 આ વખતે 10 તબક્કામાં ચંદ્રની સપાટી સુધી પહોંચશે.

1) પ્રથમ તબક્કોઃ લોન્ચિંગ થયા બાદ ચંદ્રયાન-3 પૃથ્વીના 6 ચક્કર લગાવશે.

2) બીજો તબક્કોઃ લૂનર ટ્રાન્સફર ફેઝ એટલે ચંદ્ર તરફ મોકલવાનું કામ. જેમાં ટ્રેઝેક્ટરીનું ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. એટલે સ્પેસક્રાફ્ટ સોલર ઑર્બિટથી થઈને ચંદ્ર તરફ વધવા લાગે છે.

3) ત્રીજો તબક્કોઃ લૂનર ઑર્બિટ ફેઝ (LOI). એટલે ચંદ્રની કક્ષામાં ચંદ્રયાન-3 મોકલવામાં આવશે.

4) ચોથો તબક્કોઃ જેમાં સાત અને આઠ વખત ઑર્બિટ મેન્યૂવર કરીને ચંદ્રયાન-3 ચંદ્રની સપાટીથી 100 કિમી કક્ષામાં ચક્કર લગાવવાનું શરૂ કરી દેશે.

5) પાંચમો તબક્કોઃ પ્રોપલ્શન મોડ્યૂલ અને લૂનર મોડ્યૂલ એકબીજાથી અલગ થશે.

6) છઠ્ઠો તબક્કોઃ ડી-બૂસ્ટ ફેઝ એટલે જે દિશામાં જઈ રહ્યા છે, તેમાં ગતિને ઓછી કરવી.

7) સાતમો તબક્કોઃ પ્રી-લેન્ડિંગ એટલે લેન્ડિંગ પહેલાની સ્થિતિ. લેન્ડિંગની તૈયારી શરૂ કરાશે.

8) આઠમો તબક્કો: જેમાં લેન્ડિંગ કરાવાશે.

9) નવમો તબક્કોઃ લેન્ડર અને રોવર ચંદ્રની સપાટી પર પહોંચીને સામાન્ય થઈ રહ્યા હશે.

10) દસમો તબક્કોઃ પ્રોપલ્શન મોડ્યૂલનું ચંદ્રની 100 કિમીની કક્ષામાં પરત પહોંચવું.

આ વખતે ઑર્બિટર નહીં પરંતુ સ્વદેશી પ્રોપલ્શન મોડ્યૂલ મોકલાઈ રહ્યું છે. જે લેન્ડર અને રોવરને ચંદ્રની કક્ષામાં લઈને જશે. ત્યારબાદ તે ચંદ્રનું પરિભ્રમણ કરશે. રોવર ચંદ્રની સપાટી અને વાતાવરણનું અધ્યયન કરશે.

વન સ્ટોપ ડેસ્ટિનેશન બની શકે છે ચંદ્ર :-

સમગ્ર વિશ્વના શક્તિશાળી દેશો દ્વારા પોતાના અવકાશી સંશોધનો માટે ચંદ્રની પસંદગી કરવામાં આવી છે. ચંદ્ર પૃથ્વીની નજીક છે. બીજી મહત્ત્વની વાત એ છે કે, જે રીતે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન છે તેવી જ રીતે વિવિધ દેશો દ્વારા ચંદ્ર ઉપર પોતાના અવકાશી સંસોધનના કેન્દ્રો બનાવવા માટે હોડ જામી છે. ચંદ્ર ઉપર જો પૂરતા પ્રમાણમાં પાણી, ઓક્સિજન અને હિલિયમ મળી જાય તો મોટાભાગની તમામ જરૂરિયાતો પૂરી થઈ જાય તેમ છે. ભારતના સંસોધન પ્રમાણે ચંદ્ર ઉપર પાણીનો વિશાળ જથ્થો છે. આ ઉપરાંત નાસાના મતે અહીંયા હિલિયમનો અંદાજે 10 લાખ મેટ્રિક ટન જેટલો જથ્થો છે જે સદીઓ સુધી પૃથ્વીને ઊર્જા પૂરી પાડી શકે તેમ છે. આ ઉપરાંત પૃથ્વીની સરખામણીમાં ચંદ્રનું ગુરુત્વાકર્ષણ ઓછું છે તેથી ત્યાંથી કોઈપણ યાન સરળતાથી લોન્ચ કરી શકાય તેવું છે. આગામી સમયમાં મંગળ અને અન્ય સ્પેશ મિશન માટે ચંદ્રની ધરતી લોન્ચપેડ બની શકે તેમ છે.

ISRO ના ચંદ્રયાનને ચાંદ સુધી પહોચતાં ૪૫ દિવસ કેમ લાગે છે? NASA નું યાન તો ચાર દિવસમાં પહોચી જાય છે...

ભારત અતિભારે રોકેટો અને પુષ્કળ ઇંધણને બદલે ગુરુત્વાકર્ષણનો ઉપયોગ કરે છે. અમેરિકન અવકાશ સંશોધન સંસ્થા 'નાસા'નું અવકાશયાન ચાર દિવસમાં ચંદ્ર પર પહોંચી જાય છે, પરંતુ શ્રીહરિકોટા ખાતેથી લૉન્ચ થનાર ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્ર પર પહોંચતાં 40 દિવસ થશે. નાસા દ્વારા 1969માં મોકલવામાં આવેલું ઍપોલો-11 ક્રૂ સ્પેસક્રાફ્ટ ચાર દિવસમાં તેના ગંતવ્યસ્થાને પહોંચી ગયું હતું, પરંતુ ઇસરોના ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચવામાં 40 દિવસનો સમય લાગે છે.

નાસા 50 વર્ષ પહેલાં આટલી ઝડપથી પહોંચી શકતું હતું તો ઇસરોને આટલો સમય કેમ લાગે છે? તેનું કારણ એ છે કે નાસા ભારેખમ રોકેટો અને મોટા જથ્થામાં બળતણ દ્વારા યાનને સીધું જ ચંદ્ર સુધી પહોચાડે છે, ભારત નાના રોકેટ અને ઓછા ઇંધણ સાથે ગુરુત્વાકર્ષણનો ઉપયોગ કરીને યાનને પહોચાડે છે.

નાસાએ 1969ની 16 જુલાઈએ કેનેડી સ્પેસ સેન્ટરમાંથી સેટર્ન ફાઇવ એસએ 506 રૉકેટની મદદ વડે ત્રણ અવકાશયાત્રી નીલ આર્મસ્ટ્રોંગ, ઍડવિન ઍલ્ડ્રિન અને માઇકલ કૉલિન્સને ચંદ્ર પર મોકલ્યા હતા. તેઓ માત્ર ચાર દિવસ અને છ કલાકમાં તેમના લક્ષ્‍યસ્થાને પહોંચી ગયા હતા.

ઇસરો ચંદ્ર પર સંશોધન માટે માત્ર ઑર્બિટર અને લૅન્ડર મોકલી રહ્યું છે. જોકે, ચંદ્ર પર પહોંચવા માટે 40 દિવસના પ્રવાસનું આયોજન કરવા પાછળ ઘણાં ટેકનિકલ કારણ છે. નાસા દ્વારા 1969માં લૉન્ચ કરવામાં આવેલા ઍપોલો-11 રૉકેટનું વજન ઇંધણ સહિત લગભગ 2,800 ટન હતું, પરંતુ ઇસરો દ્વારા લૉન્ચ કરવામાં આવનાર જીએસએલવી માર્ક-3 રૉકેટનું વજન ઇંધણ સાથે માત્ર 640 ટન છે. તેમાં જે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ ચંદ્ર પર જવાનું છે તેનું વજન 2148 કિલોગ્રામ છે. લૅન્ડર અને રૉવરનું વજન 1752 કિલોગ્રામ છે. ઇસરોનું જીએસએલવી એમકે-3 રૉકેટ ચાર ટન વજન વહન કરવા સક્ષમ છે. ઉપગ્રહોને અવકાશમાં પહોંચાડતા પીએસએલવી રૉકેટની વજન વહન ક્ષમતા સામાન્ય રીતે આટલી હોતી નથી, કારણ કે તેમણે માત્ર ઉપગ્રહનું વહન કરવાનું હોય છે અને તેને જીઓ-સિંક્રોનાઈઝ્ડ કે જિયો-સ્ટેશનરી ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવાનાં હોય છે. ચંદ્રયાન અલગ છે, કારણ કે લૂનર લૉન્ચ વેહિકલ ઇંધણ ઉપરાંત ઘણાં બધાં સાધનો પણ હોય છે. આવા પ્રયોગો માટે સૌથી શક્તિશાળી રૉકેટનો ઉપયોગ કરવાનું કારણ આ છે.

આ સંદર્ભમાં નાસા દ્વારા લૉન્ચ કરવામાં આવેલાં રૉકેટો પણ વજનદાર હોય છે. પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષા પાર કર્યા પછી ચંદ્ર પર પહોંચેલા ઍપોલો અવકાશયાનનું વજન 45.7 ટન હતું. તેમાં 80 ટકાથી વધુ વજન ઇંધણનું હતું. ઍપોલો-11 લૅન્ડરને ચંદ્ર પર પહોંચ્યા પછી પૃથ્વી પર પાછા ફરવાનું હતું અને એ માટે મોટા પ્રમાણમાં ઇંધણ લઈ જવું જરૂરી હતું.

ઍપોલો-11 લૉન્ચ કરવા માટે સેટર્ન ફાઇવ એસએએ-506 નામના સૌથી શક્તિશાળી રૉકેટનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. જંગી પ્રમાણમાં ઇંધણ અને મોટા રૉકેટને કારણે ઍપોલો-11એ ચંદ્રનો માત્ર ચાર દિવસ પ્રવાસ કર્યો હતો.

જીએસએલવી એમકે-3 ભારત પાસેનું સૌથી મોટું રૉકેટ છે. તેથી ઓછામાં ઓછા ઇંધણ સાથે ચંદ્ર પહોંચવાનો નવીન વિચાર ઇસરોએ અજમાવ્યો છે. જૂના જમાનામાં લોકો ગોફણની મદદથી ખેતરોમાં પાક ચણી જતાં પક્ષીઓને ઉડાડતા હતા. ગોફણની વચ્ચેના ભાગમાં એક નાનો પથ્થર મૂકવામાં આવે છે અને દોરડાના બન્ને છેડા વડે તેને થોડી વાર ફેરવીને ગોફણમાંનો પથ્થર મહત્તમ ગતિએ છોડવામાં આવે છે. તેનાથી પથ્થર ઓછી મહેનતે મહત્તમ અંતર સુધી ફેંકાય છે. આને સ્લિંગ શૉટ થિયરી કહેવામાં આવે છે. ઇસરો આ જ થિયરીનો ઉપયોગ કરીને, ઓછામાં ઓછા ઇંધણ સાથે, પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણનો ઉપયોગ કરીને ચંદ્ર પર પહોંચવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. આ અભિગમને લીધે રૉકેટ સીધું ચંદ્ર પર જવાને બદલે ધીમે ધીમે ઊંચામાં ઊંચા બિંદુ પર પહોંચીને પૃથ્વીની આસપાસ લંબગોળ ભ્રમણકક્ષામાં જશે. એ પછી પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષા છોડીને ચંદ્ર તરફ પ્રયાણ કરશે અને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પ્રવેશ કરશે. તેને લૂનર ઑર્બિટ ઇન્સર્શન કહેવામાં આવે છે.

એ પછી તે સમાન ભ્રમણકક્ષામાં ચંદ્રની આસપાસ ભ્રમણ કરશે. ધીમેધીમે નીચું આવશે અને ચંદ્રની નજીક સરકશે અને તેની સપાટી પર ઉતરાણ કરશે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયા પૂર્ણ થવામાં 40 દિવસ થશે.

Chandrayan - 03 પાછળ 15 વર્ષની મહેનત, આજે ભારત ફરી ઇતિહાસ રચવા માટે તૈયાર છે.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ખુદ ઈસરોની ઓફિસમાં હાજર હતા અને બધું જોઈ રહ્યા હતા. પછી અચાનક 2.50 વાગ્યે શાંતિ છવાઈ ગઈ. ખરેખર ખરાબ સમાચાર સામે આવ્યા હતા.

અમેરિકાના 16મા રાષ્ટ્રપતિ અબ્રાહમ લિંકને કહ્યું હતું કે 'જો મને ઝાડ કાપવા માટે 6 કલાકનો સમય આપવામાં આવે તો હું પહેલા 4 કલાકમાં મારી કુહાડીને તીક્ષ્‍ણ કરી દઈશ'. અબ્રાહમ લિંકને આ વાત એટલા માટે કહી કારણ કે તીક્ષ્‍ણ કુહાડી વડે ઝાડ કાપવું વધુ સરળ છે.

અબ્રાહમ લિંકનનું આ નિવેદન ભારતના મિશન ચંદ્રયાન માટેની તૈયારીઓ સાથે બરાબર મેળ ખાય છે. મિશન ચંદ્રયાન એ ભારતનો તે ડ્રીમ પ્રોજેક્ટ છે, જેના પર ભારત સરકાર, વૈજ્ઞાનિકો અને તમામ લોકોએ તેમના 15 વર્ષ વિતાવ્યા છે. આજથી બરાબર 14 વર્ષ પહેલા આ મિશન શરૂ થયું હતું.

ચંદ્રયાન મિશન કેવી રીતે શરૂ થયું.

જો તમે વર્ષ 2019 પર ધ્યાન આપો, તો તમને યાદ હશે કે ભારતીય વૈજ્ઞાનિકોએ ચંદ્ર પર ઉતરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ માટે ભારતનું લેન્ડર વિક્રમ ચંદ્રની સપાટી પર ઉતરવાનું હતું. બધું પ્લાન મુજબ ચાલતું હતું. ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઈસરો)ની ઓફિસમાં તાળીઓનો ગડગડાટ થયો. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ખુદ ઈસરોની ઓફિસમાં હાજર હતા અને બધું જોઈ રહ્યા હતા. પછી અચાનક 2.50 વાગ્યે શાંતિ છવાઈ ગઈ. ખરેખર ખરાબ સમાચાર સામે આવ્યા હતા. સમાચાર હતા કે ચંદ્રયાન હેઠળ ચંદ્ર પર ઉતરી રહેલું ભારતનું લેન્ડર વિક્રમ ક્રેશ થયું છે. આ પછીનું એક દ્રશ્ય બધાને યાદ હશે જ્યારે વડાપ્રધાન તત્કાલીન ઈસરોના વડા કે.કે. સિવાન, જ્યારે કે. શિવાન મિશનની નિષ્ફળતા પર રડી રહ્યો હતો.

7 સપ્ટેમ્બર 2019ના રોજ લેન્ડર ક્રેશ થયા પછી પણ દેશના વૈજ્ઞાનિકોનો ઉત્સાહ નથી તૂટ્યો. આજે ચાર વર્ષ બાદ 14 જુલાઈ 2023ના રોજ બપોરે 2.30 વાગ્યે ચંદ્રયાન 3 લોન્ચ થશે. ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ સાથે, ભારત ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરનાર ચોથો દેશ બની જશે. જાણકારી માટે તમને જણાવી દઈએ કે ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો છેલ્લા 15 વર્ષથી ચંદ્રયાનની તૈયારી કરી રહ્યા છે. એમ કહી શકાય કે આપણા વૈજ્ઞાનિકો સમયની સાથે પોતાની કુહાડીને તીક્ષ્‍ણ કરી રહ્યા હતા જેથી આ મિશન પાર પાડી શકાય. ભારતને આ મિશનથી ઘણી આશાઓ છે.

મિશન ચંદ્રયાન 1

મિશન ચંદ્રયાન 1 વિશે, તત્કાલિન વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ 15 ઓગસ્ટ 2003ના રોજ લાલ કિલ્લા પરથી જાહેરાત કરી હતી કે મને જણાવતા ખૂબ જ આનંદ થાય છે કે ભારત વર્ષ 2008 પહેલા ચંદ્ર પર તેનું અવકાશયાન મોકલશે. આ મિશનનું નામ ચંદ્રયાન 1 હશે. આ મિશન 8 નવેમ્બર 2008ના રોજ સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. આ વાહન સફળતાપૂર્વક ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચી ગયું છે. આના પરથી મળેલા ડેટાના આધારે જાણવા મળ્યું કે ચંદ્ર પર પાણી છે. જેની પાછળથી અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસાએ પણ પુષ્ટિ કરી હતી. 29 ઓગસ્ટ 2009 પછી આ વાહન સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો હતો.

મિશન ચંદ્રયાન 2

ચંદ્રયાન મિશન 2 હેઠળ, ISRO એ ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ દ્વારા રોવરની મદદથી ચંદ્રમાં હાજર તત્વોને શોધવાનું નક્કી કર્યું. અગાઉ આ મિશન 2013માં લોન્ચ થવાનું હતું, પરંતુ કોઈ કારણસર તેને મોકૂફ રાખવામાં આવ્યું હતું, ત્યારબાદ આ મિશન 22 જુલાઈ 2019ના રોજ લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું. આ દરમિયાન 20 ઓગસ્ટના રોજ આ વાહન સફળતાપૂર્વક ચંદ્રની કક્ષામાં પહોંચ્યું હતું. પરંતુ વિક્રમના સોફ્ટ લેન્ડિંગ દરમિયાન ઈસરોનો લેન્ડર સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો હતો. સરકાર દ્વારા કહેવામાં આવ્યું હતું કે લેન્ડરના બ્રેકિંગ થ્રસ્ટરની નિષ્ફળતાને કારણે લેન્ડરનું ક્રેશ લેન્ડિંગ થયું, જેના કારણે તેનો સંપર્ક તૂટી ગયો.

મિશન ચંદ્રયાન 3 નું મહત્વ અને કાર્ય

ISRO 14 જુલાઈ 2023ના રોજ ચંદ્રયાન 3 મિશન લોન્ચ કરવા જઈ રહ્યું છે. આ મિશન બપોરે 2.35 કલાકે લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ મિશનનું લક્ષ્‍ય ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ છે. ચંદ્રની સપાટી પર રોવર ચલાવવું અને ચંદ્ર પર હાજર તત્વો વિશે માહિતી એકત્રિત કરવી. આ વાહનને તૈયાર કરવામાં લગભગ 700 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો છે. આ વાહનનું લેન્ડર ચંદ્રના તે ભાગમાં એટલે કે ચંદ્રના નિર્જન ભાગોમાં જશે અને ત્યાં હાજર ધાતુઓ અને અન્ય તત્વો વિશે માહિતી એકત્ર કરશે.

ચંદ્રયાન 3 કેવી રીતે ચંદ્રનું અંતર કાપશે?

ચંદ્રયાન 3 સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટર ખાતે સ્પેસક્રાફ્ટ લોન્ચ વ્હીકલ માર્ક 3 (LVM 3) દ્વારા પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં જશે. LVM 3 ની લંબાઈ 43.5 મીટર છે અને તેનું વજન 640 ટન છે. આ રોકેટ 8 ટન સુધીના ભાર સાથે ઉડી શકે છે. ચંદ્રયાન 3 અવકાશયાનમાં, લેન્ડર મોડ્યુલનું વજન 1.7 ટન છે, પ્રોપલ્શન મોડ્યુલનું વજન 2.2 ટન છે અને લેન્ડરની અંદરના રોવરનું વજન 26 કિલો છે.

ચંદ્રયાન 3 ચંદ્રની સપાટી પર કેવી રીતે પહોંચશે?

ચંદ્રયાન 3ને રોકેટની મદદથી પૃથ્વીની કક્ષામાં મોકલવામાં આવશે. આ પછી, આ અવકાશયાન તેના પ્રોપલ્શનનો ઉપયોગ કરીને પૃથ્વીની પરિક્રમા કરીને તેની ત્રિજ્યામાં વધારો કરવાનું ચાલુ રાખશે. ત્રિજ્યા ધીમે ધીમે વધતા ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષા સુધી પહોંચશે, ત્યારબાદ અવકાશયાન ચંદ્રની પરિક્રમા કરવાનું શરૂ કરશે. ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચ્યા પછી, લેન્ડરને ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરવામાં આવશે. કૃપા કરીને જણાવો કે આ અવકાશયાનને પૃથ્વીથી ચંદ્ર સુધીનું અંતર કાપવામાં 45-48 દિવસનો સમય લાગી શકે છે.

ચંદ્રયાન-3 મિશનનું નેતૃત્વ કરી રહી છે લખનઉની 'રોકેટ વુમન' રીતુ કરીધલ...

ચંદ્રયાન-3 શુક્રવારે બપોરે 2.35 કલાકે ચંદ્ર તરફ ઉડાન ભરશે. 615 કરોડના ખર્ચે તૈયાર થયેલું આ મિશન લગભગ 50 દિવસની મુસાફરી બાદ ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક ઉતરશે. ચંદ્રયાન-3ના ઉતરાણની જવાબદારી મહિલા વૈજ્ઞાનિક રિતુ કરીધલને સોંપવામાં આવી છે. ચંદ્રયાન 3 ના મિશન ડિરેક્ટર તરીકે રિતુ કરીધલ તેની ભૂમિકા ભજવશે.

આજનો દિવસ ભારત માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સાબિત થવાનો છે.

સમગ્ર વિશ્વની નજર ભારત પર ટકેલી છે. આજે ભારત ચંદ્રયાન-3ને શ્રીહરિકોટાના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરથી બપોરે 2.35 કલાકે લોન્ચ કરશે. ચંદ્રયાન-3 ના લેન્ડર, રોવર અને પ્રોપલ્શન મોડ્યુલમાં કુલ છ પેલોડ જઈ રહ્યા છે. પરંતુ સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે ‘રોકેટ વુમન’ તરીકે ઓળખાતા સ્પેસ સાયન્ટિસ્ટ રિતુ કરીધલ શ્રીવાસ્તવ આ મિશનને આગળથી લીડ કરી રહી છે. જાણો કોણ છે રિતુ કરીધલ, જેમને આ મહત્વપૂર્ણ મિશનની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે.

ચંદ્રયાન-3ના ઉતરાણની જવાબદારી મહિલા વૈજ્ઞાનિક રિતુ કરીધલને સોંપવામાં આવી છે. ચંદ્રયાન 3 ના મિશન ડિરેક્ટર તરીકે રિતુ કરીધલ તેની ભૂમિકા ભજવશે. લખનૌમાં રહેતી ભારતીય મહિલાઓ હવામાનશાસ્ત્રની દુનિયામાં વધતા ડરનું ઉદાહરણ છે. મંગલયાન મિશનમાં પોતાનું કૌશલ્ય દર્શાવનાર રિતુ ચંદ્રયાન-3 સાથે સફળતાની બીજી ઉડાન ભરશે. અગાઉના મિશનમાં તેની ભૂમિકાને ધ્યાનમાં રાખીને રિતુ કરીધલ શ્રીવાસ્તવને આ જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. રિતુ મંગલયાન મિશનના ડેપ્યુટી ઓપરેશન ડાયરેક્ટર રહી ચૂક્યા છે. લખનૌની દીકરી રિતુ ત્યારે ચર્ચામાં આવી જ્યારે તેણે ચંદ્રયાન-મિશન 2માં મિશન ડિરેક્ટરની જવાબદારી સંભાળી.

રિતુની કારકિર્દી સિદ્ધિઓથી ભરેલી છે...

રિતુ કરીધલ લખનૌમાં મોટી થઈ છે. તેણે લખનૌ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં એમએસસી કર્યું છે. વિજ્ઞાન અને અવકાશમાં રસ જોઈને રિતુએ પછી ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ, બેંગ્લોરમાં એડમિશન લીધું. આ પછી રિતુએ ઈસરોમાં નોકરી શરૂ કરી. એરોસ્પેસમાં નિષ્ણાત રિતુની કારકિર્દી સિદ્ધિઓથી ભરપૂર રહી છે. રિતુને 2007માં યંગ સાયન્ટિસ્ટ એવોર્ડ પણ મળ્યો છે. વિવિધ મિશનમાં તેમની ભૂમિકા માટે દેશના અગ્રણી અવકાશ વૈજ્ઞાનિકોમાં તેમનું નામ સામેલ છે. રિતુને ‘રોકેટ વુમન’ પણ કહેવામાં આવે છે.

લખનૌમાંથી સ્નાતક થયા :-

રિતુએ તેનું સ્કૂલિંગ નવયુગ ગર્લ્સ કોલેજમાંથી કર્યું છે. રિતુએ લખનૌ યુનિવર્સિટીમાંથી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ગ્રેજ્યુએશન કર્યું છે. 6 મહિનાના રિસર્ચ પછી તેણે ગેટ બહાર કાઢ્યો. રિતુએ વર્ષ 1997માં ISRO સાથે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.

રિતુએ ઘણા મિશનમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે.

રિતુ કરીધલે મિશન મંગલયાન અને મિશન ચંદ્રયાન-2માં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી છે. નાનપણથી જ રિતુ કરીધલને અવકાશ અને અવકાશ વિજ્ઞાનમાં રસ હતો. રિતુને મળેલા પુરસ્કારોની યાદી તેની સિદ્ધિઓ જેટલી લાંબી છે. ડૉ એપીજે અબ્દુલ કલામ યંગ સાયન્ટિસ્ટ એવોર્ડ, માર્સ આર્બિટર મિશન માટે ISRO ટીમ એવોર્ડ, ASI ટીમ એવોર્ડ, સોસાયટી ઓફ ઈન્ડિયન એરોસ્પેસ ટેક્નોલોજી એન્ડ ઈન્ડસ્ટ્રીઝ દ્વારા એરોસ્પેસ વુમન એચિવમેન્ટ એવોર્ડ, રિતુ તેના સમર્પણ અને કામ પ્રત્યેના જુસ્સા માટે તેના સાથીદારોમાં અલગ છે.

આ વખતે ચંદ્રયાનમાં ઓર્બિટર મોકલવામાં આવી રહ્યું નથી.

આ વખતે ચંદ્રયાન-3માં ઓર્બિટર મોકલવામાં આવી રહ્યું નથી. આ વખતે સ્વદેશી પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ મોકલવામાં આવી રહ્યું છે. તે લેન્ડર અને રોવરને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જશે. આ પછી, તે 100 કિમીની ગોળાકાર ભ્રમણકક્ષામાં ચંદ્રની આસપાસ પરિભ્રમણ કરવાનું ચાલુ રાખશે. તેને ઓર્બિટર કહેવામાં આવતું નથી કારણ કે તે ચંદ્રનો અભ્યાસ કરશે નહીં. તેનું વજન 2145.01 કિગ્રા હશે, જેમાંથી 1696.39 કિગ્રા ઇંધણ હશે. એટલે કે, મોડ્યુલનું વાસ્તવિક વજન 448.62 કિગ્રા છે.

Follow Us On Over Social Media Platforms:-

Facebook :- @Vats Asodariya 

Instagram :- @vats_asodariya

YouTube :- @va_digital

〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️

Ignore Tags 🤫

#vats_asodariya #va_blog #va_digital #chandrayan #isro #space #mission #Mothersday2023 #lovelife #કટ્ટારની_કલમે

ચંદ્રયાન - ૦૩ માટે સૌથી મોટો પડકાર...

ભારતનું મહત્વાકાંક્ષી ચંદ્રયાન-૩ આજે ૨૦૨૩ની ૧૪, જુલાઇ, શુક્રવારે બપોરે ૨.૩૫ વાગે અફાટ ગગનમાં ઉડીને ચંદ્રનો નવો, વિશિષ્ટ નકશો તૈયાર કરવા તમામ આધુનિક ટેકનોલોજી સાથે તૈયાર થઇ ગયું છે. ચંદ્ર વિશે અત્યારસુધીનાં અજાણ્યાં આશ્ચર્યો અને રહસ્યોનો તાગ મેળવવા સજ્જ થઇ ગયું છે.

જાણકારોના મતે ચંદ્રયાન જ્યાં ઉતરવાનું છે તે ચંદ્રનો દક્ષિણ ધ્રુવ ગણાય છે. અહીંયા મોટા પ્રમાણમાં બરફ જામેલો હોવાનું પણ માનવામાં આવે છે. અહીંયાની જમીનની ટેક્ટોનિક પ્લેટ્સ પણ સતત એક્ટિવ હોવાની ધારણા છે. જ્યાં સુધી આ બાજુ કોઈ લેન્ડર ઉતરશે નહીં ત્યાં સુધી અહીંયાની નક્કર માહિતી મળશે નહીં.

બીજી વાત એવી છે કે, આ જગ્યાને ડાર્ક સાઈડ ઓફ ધ મુન કહેવામાં આવે છે. આ એવો ભાગ છે જે ક્યારેય પૃથ્વીની સામે આવતો જ નથી. અહીંયા કાયમ અંધારુ જ રહે છે. અહીંયા ભુકંપ પણ વધારે પ્રમાણમાં આવતા હોવાથી રોવર માટે જોખમ હોવાનું મનાઈ રહ્યું છે.

ચંદ્ર ઉપર લેન્ડિંગનું જોખમ હોવાના આ કારણો:-

ચંદ્ર ઉપર વાયુમંડળ નથી. ધરતી અને મંગળ ઉપર વાયુમંડળ છે. આકાશમાંથી કશું નીચે આવે અથવા તો વ્યક્તિ કુદે અને પેરાશુટ ખોલી દેવામાં આવે તો તે ધીમે ધીમે નીચે આવી શકે છે. ચંદ્ર ઉપર એવું થતું નથી. અહીંયા વાયુમંડળ જ નથી.

ચંદ્ર ઉપર સેફ લેન્ડિંગ માટે પ્રોપેલન લઈ જવું પડે તેમ છે. ધરતી ઉપરથી રોકેટ દ્વારા મર્યાદિત જથ્થામાં જ પ્રોપેલન લઈ જઈ શકાય તેમ છે. તેથી ખૂબ જ આયોજનપૂર્વક તેનો ઉપયોગ કરવો પડે નહીંતર લેન્ડર ક્રેશ થઈ જાય.

જેમ આપણી પૃથ્વી ઉપર દરેક જગ્યાનું લોકેશન છે અને જીપીએસથી તેની ખબર પડે છે તેવી માહિતી ચંદ્ર ઉપર મળતી નથી. ચંદ્રનું જીપીએસ જણાવે તેવો કોઈ ઉપગ્રહ નથી. તેના કારણે જમીનની સ્થિતિ, જમીનનું અંતર વગેરે માત્ર અંદાજના આધારે જ નક્કી કરવા પડે તેમ છે.

સૌથી મોટો પ્રશ્ન છે પ્રકાશનો. અહીંયા માત્ર ક્ષિતિજ ઉપર જ સૂર્યપ્રકાશ આવે છે. તેના કારણે લાંબા લાંબા પડછાયા દેખાય છે અને આભાસ ઊભા થાય છે. તેને પગલે મોટા ખડકો કે પર્વતોની ઉંચાઈ અથવા તો ખાડાની ઉંડાઈ યોગ્ય રીતે માપી કે સમજી શકાતી નથી જે અકસ્માતની શક્યતા વધારે છે.

chandrayan - 03 ની સફરે...

ભારતનું મહત્વાકાંક્ષી ચંદ્રયાન-૩ આજે ૨૦૨૩ની ૧૪, જુલાઇ, શુક્રવારે બપોરે ૨:૩૫ વાગ્યે અફાટ ગગનમાં ઉડીને ચંદ્રનો નવો, વિશિષ્ટ નકશો તૈયાર કરવા તમામ આધુનિક ટેકનોલોજી સાથે તૈયાર થઇ ગયું છે. ચંદ્ર વિશે અત્યારસુધીના અજાણ્યાં આશ્ચર્યો અને રહસ્યોનો તાગ મેળવવા સજ્જ થઇ ગયું છે. ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇસરો)ના પ્રતિભાશાળી વિજ્ઞાનીઓએ અને એન્જિનિયરોએ ચંદ્રયાન-૩ની સોનેરી સફળતા માટે ૨૦૧૯ના ચંદ્રયાન-૨ની આછેરી નિરાશામાંથી- ભૂલમાંથી શીખોનો મંત્ર અપનાવ્યો છે.

 

ઇસરોના ચેરમેન એસ.સોમનાથે ભારોભાર આત્મવિશ્વાસ સાથે કહ્યું છે કે, અમે ચંદ્રયાન-૩માં ઘણાં ટેકનિકલ ફેરફાર કર્યા છે. અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો સમાવેશ કર્યો છે. એટલે કે ચંદ્રયાન-૩ને ભલે ગમે તેટલા અવરોધ નડે તો પણ અમારું વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવના નિશ્ચિત સ્થળ પર જરૂર સફળ રીતે ઉતરશે. ઇસરોએ ચંદ્રયાન-૩માં કયા કયા નવા ટેકનિકલ સુધારા કર્યા છે તેની રસપ્રદ વિગતોથી લઇને ચંદ્રયાન-૩ આજે ૨૦૨૩ની ૧૪, જુલાઇએ શ્રીહરિકોટાના સતીષ ધવન સ્પેસ સ્ટેશનથી ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષા સુધી ક્યારે-કઇ રીતે પહોંચશે અને વિક્રમ લેન્ડરની તથા પ્રજ્ઞાન રોવરની સમગ્ર ગતવિધિની ટેકનિકલ છતાં રસપ્રદ વિગતો જાણવા જેવી છે.

ચંદ્રયાન-૩ના વિક્રમ લેન્ડરના અને પ્રજ્ઞાન રોવરના વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણોની રચનામાં મહત્વનું યોગદાન આપનારા ઇસરોના સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટર (એસ.એ.સી.-સેક-અમદાવાદ)ના ડાયરેક્ટર નીલેશ કુમાર દેસાઇએ એક વિશેષ ઇન્ટર્વ્યુમાં આ તમામ માહિતી આપતાં કહ્યું હતું.

ચંદ્રયાનના હેતુઃ-

ચંદ્રની સપાટીનું તાપમાન, માટીનાં કુદરતી તત્ત્વોનું સંયોજન, રસાયણિક અને ખનિજ તત્ત્વો, ચંદ્રનું વાતાવરણ, પેટાળમાં ભૂકંપ વગેરેનો સંશોધનાત્મક અભ્યાસ કરવો.

ચંદ્રયાન-૩ કયા રોકેટ દ્વારા લોન્ચ થશે? 

ચંદ્રયાન-૩ લોન્ચ વ્હિકલ માર્ક-૩ (એલવીએમ -૩) દ્વારા અફાટ ગગનમાં ચંદ્ર યાત્રાએ જશે. એલવીએમ-૩ ઇસરોનું અત્યારસુધીનું સૌથી ભારેભરખમ રોકેટ છે, જેનું વજન છે ૬૪૦ ટન. ત્રણ સ્ટેજના આ રોકેટની લબાઇ ૪૩.૫ મીટર(૧૩૦ ફૂટ) છે જ્યારે તેનો વ્યાસ પાંચ(૫) મીટર(૧૫ ફૂટ) છે. આ મહાકાય રોકેટ કુલ આઠ(૮) ટન વજનનાં વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણો લઇને ઉડી શકે છે.

ગૌરવની બાબત તો એ છે કે, ઇસરોના એલવીએમ માર્ક-૩ રોકેટની વજન વહન કરવાની ક્ષમતા યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સી(ઇએસએ)ના એરિયાન-૫ની ક્ષમતા જેટલી જ છે.

ચંદ્રયાન-૩માં કયા કયા નવા આધુનિક ટેકનિકલ સુધારા થયા છે? ઇસરોના સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટરના ડાયરેક્ટર નીલેશ કુમાર દેસાઇએ કહ્યું હતું કે અમે ૨૦૧૯ના ચંદ્રયાન-૨માં રહી ગયેલી અમુક ટેકનિકલ ખામીઓ અને ત્રુટીઓનો ગહન અભ્યાસ કરીને શોધી પણ છે. એટલે કે ૨૦૨૩ના ચંદ્રયાન-૩માં અમે કુલ ૨૧ નવા ટેકનિકલ ફેરફાર કર્યા છે. ઉદાહરણરૂપે પ્રોસેસિંગ અલ્ગોરિધમ, સેન્સર્સ, હાર્ડવેર, સોફ્વેર વગેરેમાં નવી આધુનિક ટેકનોલોજીનો સમાવેશ કર્યો છે.

આ તમામ ફેરફારથી ચંદ્રયાન-૩ ની કામગીરી ખરેખર વધુ સક્ષમતાથી કામગીરી કરી શકશે.

• ચંદ્રયાન -૩ માં અમે લેસર ડોપલર વેલોસીમીટર(એલડીવી) નામનું સેન્સર ગોઠવ્યું છે જે અવકાશયાનની ગતિ જુદી જુદી ત્રણ દિશામાં માપશે જેથી ગતિની ચોક્કસ અને સચોટ માહિતી મળશે. ઉપરાંત, લેસર અલ્ટીમીટરમાં અને રાડાર અલ્ટીમીટરમાં પણ નવા ફેરફાર કર્યા છે. સાથોસાથ અવકાશયાનના કેમેરાના રિઝોલ્યુશન (કેમેરાની ઇમેજીસ વધુ સ્પષ્ટ બને)માં પણ ઉપયોગી સુધારા કર્યા છે. આટલું જ નહીં, ચંદ્રયાન-૩ના વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણોના ટેસ્ટિંગમાં રહેલી ખામીઓ પણ દૂર કરી છે.

• ચંદ્રયાન-૨માં પાંચ (૫) પ્રપલ્ઝન એન્જિન્સ હતાં અને તે દરેક એન્જિન્સમાં પાવર(ઉર્જા) ઉત્પન્ન કરવાની ક્ષમતા ૯૦૦ પીપીએસ હતી. જોકે ચંદ્રયાન-૩માં ચાર(૪) એન્જિન્સ રાખ્યાં છે અને તે દરેક એન્જિન્સની પાવર ક્ષમતા ૫૦૦ પીપીએસ છે.

• અવકાશયાનની બળતણ માટેની ટેન્ક(ટાંકી)ની ક્ષમતા પણ ૩૯૦ કિલોમાંથી વધારીને ૪૭૦ કિલો કરી છે. ટેન્કમાં લિક્વિડ હાઇડ્રોજન (પ્રવાહી હાઇડ્રોજન), અને લિક્વિડ ઓક્સિજન (પ્રવાહી ઓક્સિજન) ની વિશેષ વ્યવસ્થા કરી છે.

ચંદ્રયાન-૩નું ટેકનિકલ ટેસ્ટિંગ ક્યાં-કેવી રીતે થયું?

ખાસ કરીને ચંદ્રયાન-૩નું ટેકનિકલ પરીક્ષણ ખાસ પ્રકારની લેબોરેટરીમાં અને ઇન્ટિગ્રેટેડ ફિલ્ડમાં પણ થયું છે. ફિલ્ડ ટ્રાયલમાં ચંદ્રયાન-૩ ખરેખર ચંદ્રની ધરતી પર ઉતરતું હોય તેવો માહોલ-વાતાવરણ તૈયાર કરીને ૭૦થી ૧૦૦ મીટર ઉંચી ક્રેઇનથી અવકાશયાનને નીચે તરફ ઉતારવામાં આવ્યું હતું. આવાં પરીક્ષણો અમદાવાદ, બેંગલુરુ, શ્રીહરિકોટામાં થયા છે.

વિક્રમ લેન્ડર પ્રતિ સેકન્ડ ત્રણ(૩) મીટરની ગતિથી કદાચ પણ ચંદ્રની ધરતી પર પછડાય તો પણ તે તેના વધુ મજબૂત પાયા ઉપર ઉભું રહી શકશે.

બેંગલુરુથી ૨૦૦ કિલોમીટર દૂર આવેલા ચિત્રદુર્ગ નામના સ્થળે પણ હેલિકોપ્ટરની ફ્લાઇટની મદદથી ચંદ્રયાન-૩ને બે(૨) કિલોમીટરની ઉંચાઇએથી ૧૫૦ મીટર નીચે આવવાનો લેન્ડિંગ ટેસ્ટ પણ થયો છે. સાથોસાથ ચંદ્રના વાતાવરણ જેવું કૃત્રિમ વાતાવરણ તૈયાર કરીને અવકાશયાનનાં સેન્સર્સના રિઝોલ્યુશન અને લાઇટિંગનું પણ પરીક્ષણ થયું છે.

ચંદ્રયાન-૩ની ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પ્રવેશ પ્રક્રિયા કેવી હશે? ચંદ્રયાન-૩ ૧૪,જુલાઇએ પૃથ્વી પરથી રવાના થયા બાદ ૨૩ કે ૨૪ ઓગસ્ટે એટલે કે ૪૫થી ૪૮ દિવસે ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં પ્રવેશ કરશે. ત્યારબાદ વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર ઉતરે તેના આઠ કલાક પહેલાં ઓર્બિટર દ્વારા ૧૫૦ કિલોમીટરની ઉંચાઇએથી ચંદ્રનો પહેલો ફોટોગ્રાફ લેવાશે. તે ફોટોગ્રાફમાં લેન્ડરની ચોક્કસ સાઇટ(સ્થળ) જોઇ શકાશે.

આ પ્રક્રિયા બાદ અવકાશયાન બે કલાક સુધી ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં હશે ત્યારે એટલે કે ૨૩, ઓગસ્ટે કોઇ અવરોધ કે વિપરીત પરિસ્થિતિ નહીં હોય તો વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પરના નિશ્ચિત કરાયેલા સ્થળે ઉતરશે. આમ છતાં ઉતરવા માટેની પરિસ્થિતિ અનુકુળ નહીં હોય અને કોઇ ચેતવણી(વોર્નિંગ) મળશે તો લેન્ડર ૨૩ ઓગસ્ટને બદલે ૨૭, ઓગસ્ટેઉતરશે. લેન્ડર પૃથ્વીપુત્રની સપાટી પર ઉતરશે તે પહેલાં ૧૫૦ મીટર(૩૦૦ ફૂટ)ની ઉંચાઇએ ગોળ ગોળ ફરતું રહેશે. આ દરમિયાન લેન્ડર ઉતરવાના સ્થળનું બરાબર નિરીક્ષણ કરશે. તે સ્થળ સંપૂર્ણ યોગ્ય હશે તો જ લેન્ડર ત્યાં ઉતરશે, નહીં તો નહીં ઉતરે. તે સ્થળને બદલે અગાઉથી નક્કી કરાયેલા સ્થળે પણ ઉતરશે અને તે પ્રક્રિયા માટે તે ૨૧ સેકન્ડ્ઝ વધુ લેશે.

આમ છતાં લેન્ડર નક્કી કરાયેલા બંને સ્થળે નહીં ઉતરી શકે તો તે પોતે જ નજીકના અન્ય સ્થળની પસંદગી કરીને ત્યાં સફળ રીતે ઉતરશે. મહત્ત્વનો ટેકનિક મુદ્દો એ છે કે વિક્રમ લેન્ડર તેના ઉતરવાના નક્કી સ્થળથી ૬.૮ કિલોમીટર દૂર હશે ત્યારે લેન્ડરનાં ચારમાંથી બે એન્જિન્સ બંધ કરી દેવાશે.

• વિક્રમ લેન્ડરની ઉતરવાની સમગ્ર પ્રક્રિયા ફક્ત ૧૭.૧૮ થી ૧૭.૫૧ મિનિટની હશે.

• ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની જોખમી પસંદગી શા માટે? અત્યારસુધીમાં અમેરિકા, રશિયા, ચીન વગેરે દેશનાં અવકાશયાન ચંદ્રના વિષુવવૃત્ત પર જ ઉતાર્યાં છે કારણ તે વિસ્તારની જમીન સમતલ છે. જોકે ઇસરોએ નિશિથ(ચંદ્રનું સંસ્કૃત નામ)ના દક્ષિણ ધ્રુવ પરના સૌથી જોખમી સ્થળે સંપૂર્ણ સલામત કહી શકાય તેવું સ્થળ શોધ્યું છે. આમ વિક્રમ લેન્ડર ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવના ૭૦ ડિગ્રી અક્ષાંશ પર ઉતરશે. આ સ્થળે વિશ્વના કોઇ દેશનું લેન્ડર ઉતર્યું નથી.

• વિક્રમ લેન્ડરમાંથી પ્રજ્ઞાન રોવર ક્યારે-કઇ રીતે બહાર આવશે? કઇ કામગીરી કરશે? વિક્રમ લેન્ડર ઉતર્યા બાદ લગભગ ચાર કલાક પછી તેમાંથી ખાસ ટેકનોલોજીવાળી સીડી(નિસરણી) બહાર આવશે. પ્રજ્ઞાન રોવર તે સીડીની મદદથી ચંદ્રમાની સપાટી પર ઉતરશે. ત્યારબાદ રોવર નજીકના પરિસરમાં ફરીને ઇન સીટુ પ્રયોગ કરશે. સરળ રીતે સમજીએ રોવર ચંદ્રના વાતાવરણનો, તેની માટીમાંનાં કુદરતી તત્ત્વોનું સંયોજન, રસાયણિક અને ખનિજ તત્ત્વોનો અભ્યાસ કરીને તે બધી માહિતી ચંદ્રના આકાશમાં ફરતા આોર્બિટરને મોકલશે. ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર લેન્ડ થયા બાદ વિક્રમ લેન્ડરના ચાર સેન્સર્સ(પેલોડ) કાર્ય શરૂ કરશે. મહત્વનો ટેકનિકલ મુદ્દો તો એ છે કે, લેન્ડરે મેળવેલી માહિતીનું અને પોતાની પરિસ્થિતિ કેવી છે તેનું પણ નિરીક્ષણ કરશે. લેન્ડરની અને રોવરની તમામ માહિતી ઓર્બિટર દ્વારા ભારતના બેંગલુરુ નજીકના બાયલાલુના ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક દ્વારા મળશે. ઉપરાંત, વિક્રમ લેન્ડરની માહિતી ઓસ્ટ્રેલિયા, અમેરિકા, યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીના ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક દ્વારા પણ ભારતને મળશે.

• ચંદ્રયાન-૩ પ્રોજેક્ટમાં ઇસરોના સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટર(સેક-અમદાવાદ)નું ઉજળું યોગદાનઃ ચંદ્રયાન-૩ પ્રોજેક્ટમાં સેકના કુલ ૭૦ વિજ્ઞાનીઓનું અને એન્જિનિયરોનું ઉજળું યોગદાન રહ્યું છે. આમ તો ઇસરોની સમગ્ર ટીમના કુલ ૧,૦૦૦ વિજ્ઞાનીઓએ અને એન્જિનિયરોએ સતત ચાર વર્ષ સુધી કાર્ય કર્યું છે.

• વિક્રમ લેન્ડરમાંના ચાર(૪) એલઆઇ અને પ્રજ્ઞાન રોવરમાંના આરઆઇ કેમેરા સેક દ્વારા બનાવવામાં આવ્યા છે. આરઆઇ કેમેરા લેન્ડર સામે નજર રાખીને જુદા જુદા એન્ગલથી ફોટોગ્રાફ્સ લેશે. ઉપરાંત, રોવરના વ્હિલ(પૈડાં)માં ઇસરોનો લોગો(પ્રતીક) છે જેની છાપ ચંદ્રની જમીન પર પડશે તેના ફોટો પણ લેવાશે. વળી, લેન્ડરમાં ગોઠવેલા રાડાર અલ્ટિમેટર, હેઝાર્ડ ડિટેક્શન એન્ડ એવોઇડન્સ (SDA) સિસ્ટમ તથા એલએચડીએસી કેમેરા પર સેકમાં જ બનેલા છે. આ બધાં સેન્સર્સ લેન્ડરના સ્થળેથી આઠ(૮) કિલોમીટર દૂર હશે ત્યારે તેની કામગીરી શરૂ કરશે અને લેન્ડર ચંદ્રની ધરતી નજીક પહોંચે ત્યાં સુધી તેનો ઉપયોગ કરી શકાશે.

• ચંદ્રયાન-૩માંના કેએ-બેન્ડ રાડાર અલ્ટિમીટર અને હેઝાર્ડ ડિટેક્શન એન્ડ એવોઇડન્સ સિસ્ટમનું કાર્ય પણ સેકમાં જ થયું છે. હા, લોન્ચ વેહિકલ બનાવવામાં હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ(એચએએલ), લાર્સન એન્ડ ટુબ્રો, ગોદરેજ વગેરે કંપનીઓનો પણ ટેકનિકલ સહયોગ મળ્યો છે.

Read More:-

Chandrayan - 03 માટે સૌથી મોટો પડકાર...

ચંદ્રયાન-3 મિશનનું નેતૃત્વ કરી રહી છે લખનઉની 'રોકેટ વુમન' રીતુ કરીધલ...

Chandrayan - 03 પાછળ 15 વર્ષની મહેનત, આજે ભારત ફરી ઇતિહાસ રચવા માટે તૈયાર છે.

ISRO ના ચંદ્રયાનને ચાંદ સુધી પહોચતાં ૪૫ દિવસ કેમ લાગે છે? NASA નું યાન તો ચાર દિવસમાં પહોચી જાય છે...

Chandrayaan 3 આ વખતે 10 તબક્કામાં પહોંચશે, 45થી 50 દિવસની યાત્રા બાદ ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક કરશે લેન્ડિગ...

ભારત ચંદ્રયાન-3 લૉન્ચ કરશે ને પાકિસ્તાન જોતુ રહેશે, જાણો છો ભારતમાં ઇસરો છે તેવી રીતે પાકિસ્તાનમાં કઇ સ્પેસ એજન્સી છે ?

Chandrayaan જુલાઈ મહિનામાં જ કેમ લોંચ કરાય છે..?

ચંદ્રયાન-3ને લૉન્ચ કરવા જઇ રહેલા રોકેટની કહાની, શું છે 'બાહુબલી' રોકેટ, જેનાથી મોકલવામાં આવશે ચંદ્રયાન-3

ચંદ્રયાન-3માં જાણો અમદાવાદ ઈસરોએ કઇ રીતે કામ કર્યું

Follow Us On Over Social Media Platforms:-

Facebook :- @Vats Asodariya 

Instagram :- @vats_asodariya

YouTube :- @va_digital

〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️〰️

Ignore Tags 🤫

#vats_asodariya #va_blog #va_digital #chandrayan #isro #space #mission #india  #કટ્ટારની_કલમે