જાણો ભારતીય રાજનેતા સુષ્મા સ્વરાજનું જીવનચરિત્ર...

સુષ્મા સ્વરાજ (જન્મ - 14 ફેબ્રુઆરી, 1952; મૃત્યુ - 6 ઓગસ્ટ, 2019) ભારત સરકારની કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં વિદેશ મંત્રી હતા. ભારતની મુખ્ય રાજકીય પાર્ટીઓમાંની એક ‘ભારતીય જનતા પાર્ટી’ (BJP)ની ટોચની મહિલા નેતાઓમાં તેમની ગણના થતી હતી. સુષ્મા સ્વરાજ અગિયારમી, બારમી અને પંદરમી લોકસભાના સભ્ય પણ હતા.

2009 માં, તેમને લોકસભા ચૂંટણી માટે ભાજપની 19 સભ્યોની “ચૂંટણી પ્રચાર સમિતિ” ના અધ્યક્ષ બનાવવામાં આવ્યા હતા. સુષ્મા સ્વરાજ કેન્દ્રીય મંત્રી અને દેશની રાજધાની દિલ્હીના પ્રથમ મહિલા મુખ્યમંત્રી હતા. તે 26 મે 2014 થી 24 મે 2019 સુધી ભારતના વિદેશ મંત્રી હતા.

📜 જન્મ અને શિક્ષણ :-

સુષ્માનો જન્મ 14 ફેબ્રુઆરી, 1952ના રોજ હરિયાણાના અંબાલા છાવણીમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ શ્રી હરદેવ શર્મા હતું. સુષ્માએ તેમના શિક્ષણના ભાગ રૂપે બેચલર ઑફ આર્ટસ અને બેચલર ઑફ લૉની ડિગ્રી મેળવી હતી. તે સુપ્રીમ કોર્ટમાં કાયદાની પ્રેક્ટિસ પણ કરે છે. 13 જુલાઈ, 1975 ના રોજ, તેણીના લગ્ન સ્વરાજ કૌશલ સાથે થયા હતા, જેઓ છ વર્ષ સુધી રાજ્યસભામાં સાંસદ હતા અને મિઝોરમના રાજ્યપાલ પણ હતા. સ્વરાજ કૌશલ રાજ્યપાલ પદ પ્રાપ્ત કરનાર અત્યાર સુધીના સૌથી યુવા વ્યક્તિ છે. સુષ્મા અને તેમના પતિની સિદ્ધિઓનો આ સુવર્ણ રેકોર્ડ ‘લિમ્કા બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ’માં નોંધાયેલ છે. સુષ્મા સ્વરાજ એક પુત્રીની માતા પણ છે, જે કાયદાની પ્રેક્ટિસ કરે છે.

📜 રાજકારણમાં પ્રવેશ :-

સિત્તેરના દાયકામાં વિદ્યાર્થી રાજકારણથી રાજકીય સફર શરૂ કરનાર સુષ્મા હરિયાણા વિધાનસભાના ધારાસભ્ય હતા અને જનતા પાર્ટીના ધારાસભ્ય તરીકે તેમને ચૌધરી દેવીલાલની સરકારમાં કેબિનેટ મંત્રી બનાવવામાં આવ્યા હતા. તે સતત ત્રણ વર્ષ સુધી હરિયાણા વિધાનસભાની શ્રેષ્ઠ સ્પીકર પણ રહી હતી. તે 1990માં રાજ્યસભામાં અને 1996માં દક્ષિણ દિલ્હીથી 11મી લોકસભા માટે ચૂંટાઈ હતી. 1996માં અટલ બિહારી વાજપેયીની તેર દિવસની સરકારમાં તેમને ‘માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી’ બનાવવામાં આવ્યા હતા. તે 12મી લોકસભા માટે પણ ચૂંટાઈ હતી અને પછી ‘માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી’ બની હતી. બાદમાં તે થોડા સમય માટે દિલ્હીની પ્રથમ મહિલા મુખ્યમંત્રી પણ બની હતી. વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ હારી ગયા બાદ, તેણી ફરીથી કેન્દ્રીય રાજકારણમાં પાછી આવી. 1999ની લોકસભા ચૂંટણીમાં, તેમણે કર્ણાટકના બેલ્લારી સંસદીય મતવિસ્તારમાંથી કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધી સામે ચૂંટણી લડી હતી. જોકે તેઓ ચૂંટણી હારી ગયા હતા, પરંતુ તેમણે સોનિયા ગાંધીને ટક્કર આપી હતી. વર્ષ 2000 માં, તેણી ઉત્તરાખંડમાંથી રાજ્યસભામાં ચૂંટાઈ આવી હતી અને રાજ્યસભામાં જ્યારે તેણીએ માહિતી પ્રસારણ, આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ અને સંસદીય બાબતોના મંત્રીનું પદ સંભાળ્યું હતું.

📜 અખિલ ભારતીય વિદ્યાર્થી પરિષદ સાથે જોડાણ :-

પંજાબ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરતી વખતે સુષ્મા ‘અખિલ ભારતીય વિદ્યાર્થી પરિષદ’નો ભાગ બની હતી. 1974માં જ્યારે અરુણ જેટલી દિલ્હી યુનિવર્સિટી સ્ટુડન્ટ્સ યુનિયનની ચૂંટણી લડી રહ્યા હતા, ત્યારે તેઓ ચૂંટણી પ્રચાર કાર્ય માટે દિલ્હી આવ્યા હતા. તે 80ના દાયકામાં ભાજપમાં જોડાઈ હતી.

📜 પક્ષ સ્થિરતા :-

1999 માં, જ્યારે સુષ્માને બેલ્લારી બેઠક પરથી સોનિયા ગાંધી સામે ચૂંટણી લડવાનું કહેવામાં આવ્યું, ત્યારે તેમણે પક્ષને સ્થિરતા પ્રદાન કરી, જે ત્યાં પહેલાં અસ્તિત્વમાં ન હતી. ચૂંટણીમાં સોનિયા ગાંધીને 51.7 ટકા વોટ મળ્યા જ્યારે સુષ્મા સ્વરાજને 44.7 ટકા વોટ મળ્યા. કર્ણાટકમાં યોજાયેલી છેલ્લી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં, બેલ્લારી પ્રદેશમાં વિધાના સોઢામાં ભાજપ ધારાસભ્ય દળમાં સૌથી વધુ હિસ્સો હતો. પરંતુ તેમણે પોતાના પક્ષના સાથીદાર જસવંત સિંહની પણ એટલી જ ટીકા કરી અને એમ પણ કહ્યું કે તેમણે જાહેર હિસાબ સમિતિના અધ્યક્ષ પદ પરથી રાજીનામું આપી દેવું જોઈએ. ગોધરા રમખાણોના મામલામાં જ્યારે અટલ બિહારી વાજપેયીએ નરેન્દ્ર મોદીને રાજધર્મનું પાલન કરવાની સલાહ આપી ત્યારે સુષ્મા તેની સાથે સહમત જણાતા હતા, પરંતુ જ્યારે ચંદ્રાબાબુ નાયડુએ એનડીએને આ મુદ્દે સમર્થન પાછું ખેંચવા કહ્યું ત્યારે સુષ્માએ પક્ષના અન્ય સભ્યો સાથે સંમત થયા હતા.જેમ કે સુષ્માએ આ મુદ્દે સમર્થન પાછું ખેંચ્યું હતું. કહ્યું કે ‘દબાણમાં મોદીને બદલી શકાય નહીં.’

📜 ગંભીર વિચારક :-

સુષ્મા સ્વરાજ એક સારા શિક્ષક તરીકે પણ ઓળખાય છે. તેઓ પાર્ટીના એવા નેતાઓમાંથી એક છે જેમણે રાજસ્થાનમાં વસુંધરા રાજે સિંધિયાને વિપક્ષના નેતા તરીકે રાખવાની વાત કરી હતી. આ માટે તેમણે દલીલ કરી હતી કે “એક નેતાને નષ્ટ કરવામાં એક મિનિટ લાગે છે, પરંતુ એકને બનાવવામાં વર્ષો લાગે છે.” તેમણે ઘણી વખત યાદગાર ભાષણો પણ આપ્યા, પરંતુ તેમનું શ્રેષ્ઠ ભાષણ ઉડિયામાં આપવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે બીજુ જનતા દળે બીજેપી સાથે નાતો તોડી નાખ્યો ત્યારે સુષ્મા ચાર દિવસ પછી ત્યાં પહોંચી અને ઉડિયામાં આ યાદગાર ભાષણ આપ્યું. મુખ્યમંત્રી તરીકેના તેમના નવ વર્ષના કાર્યકાળ દરમિયાન નવીન પટનાયક એકવાર પણ ઉડિયામાં જાહેર ભાષણ આપી શક્યા ન હતા. તેમની હાજરીને કારણે સંસદ ઘણીવાર જીવંત લાગે છે.

📜 રાજ્યસભામાં ભાજપના નેતા :-

એપ્રિલ 2006માં, સુષ્મા સ્વરાજ ફરીથી રાજ્યસભામાં ચૂંટાયા હતા, પરંતુ આ વખતે તેઓ મધ્ય પ્રદેશમાંથી ચૂંટાયા હતા. તેઓ રાજ્યસભામાં ભાજપના ઉપનેતા પણ હતા અને એક સમયે તેમને પક્ષના વડા બનાવવાની શક્યતા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી. ભાજપની રાષ્ટ્રીય કાર્યકારિણીના સભ્ય હોવા ઉપરાંત તે અનેક સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક સંસ્થાઓ સાથે સંકળાયેલા છે. તે ચાર વર્ષ સુધી હરિયાણાના ‘હિન્દી સાહિત્ય સંમેલન’ના પ્રમુખ પણ હતા. આ વખતે પાર્ટીએ તેમને મધ્યપ્રદેશના વિદિશા સંસદીય મતવિસ્તારથી પોતાના ઉમેદવાર બનાવ્યા. પંદરમી લોકસભાની ચૂંટણી લડવાની સાથે, સુષ્માને અનેક રાજ્યો માટે ભારતીય જનતા પાર્ટીના મુખ્ય વ્યૂહરચનાકાર તરીકે પણ નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.

📜 ઉત્કૃષ્ટ સંસદસભ્ય માટે પુરસ્કાર :-

સંસદના સેન્ટ્રલ હોલમાં યોજાયેલા એક ગૌરવપૂર્ણ કાર્યક્રમમાં, રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી પ્રતિભા પાટીલે ભારતીય જનતા પાર્ટીના વરિષ્ઠ નેતા અને રાજ્યસભાના સાંસદ સુષ્મા સ્વરાજને વર્ષ 2004 માટે ‘ઉત્તમ સંસદીય પુરસ્કાર’થી નવાજ્યા હતા. પ્રતિભા પાટીલે સુષ્મા સ્વરાજની પ્રશંસા કરી અને તેમને રાષ્ટ્રીય હિત સાથે સંબંધિત મુદ્દાઓ પર મજબૂત વક્તા ગણાવ્યા. આ અવસરે સુષ્માએ પ્રથમ વખત આ એવોર્ડ માટે મહિલાની પસંદગી કરવા બદલ પસંદગી સમિતિનો આભાર માન્યો અને કહ્યું કે આ સૌભાગ્યની વાત છે કે તેમને દેશના પ્રથમ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ તરફથી આ એવોર્ડ મળ્યો છે. તેણે કહ્યું, “મારું કદ નાનું હતું. મારા સાથીઓએ મને આ એવોર્ડ આપીને મારું કદ વધુ મોટું કર્યું છે.” આ સાથે સુષ્માએ આ પુરસ્કારની ગરિમા જાળવી રાખવા માટે ભગવાનને શક્તિ આપવા માટે પ્રાર્થના કરી અને વચન આપ્યું કે તેઓ આ પુરસ્કારનું સન્માન જાળવવા માટે દરેક શક્ય પ્રયાસ કરશે.

📜 અવતરણ :-

સુષ્મા સ્વરાજને પ્રશસ્તિપત્ર પણ મળ્યું છે. તેમના માટે પ્રસ્તુત કરાયેલ પ્રશસ્તિપત્ર જણાવે છે કે – “શ્રીમતી સુષ્મા સ્વરાજનું ત્રણ દાયકાથી વધુ સમય સુધીનું ઉત્કૃષ્ટ જાહેર જીવન રહ્યું છે. તેઓ હરિયાણા સરકારમાં સૌથી યુવા કેબિનેટ મંત્રી અને દિલ્હીના પ્રથમ મહિલા મુખ્યમંત્રી બનવાનું ગૌરવ ધરાવે છે. એ. પ્રતિભાશાળી સ્પીકર હોવા ઉપરાંત, તેમણે દેશમાં સંસદીય લોકશાહીને મજબૂત બનાવવામાં વિશેષ યોગદાન આપ્યું છે.

🗳️ મત વિસ્તાર :-

🔸વિદિશા, મધ્યપ્રદેશ

🔸દક્ષિણ દિલ્હી, દિલ્હી

🔸રાજકીય પ્રવાસ

📜 સભ્યપદ :-

🔸હરિયાણા વિધાનસભા, 1977-1982 અને 1987-1990

🔸મુખ્યમંત્રી (દિલ્હી), 13 ઓક્ટોબર, 1998 - 3 ડિસેમ્બર, 1998

🔸હાલમાં સભ્ય, રાજ્યસભા, એપ્રિલ 2000

🔸કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી

🔸વિદેશ મંત્રી- 26 મે, 2014 અત્યાર સુધી

🔸શ્રમ અને રોજગાર 1977 - 1979

🔸શિક્ષણ, ખોરાક અને નાગરિક પુરવઠો 1987 - 1990

🔸માહિતી અને પ્રસારણ 16 મે, 1996 - 1 જૂન, 1996

🔸માહિતી અને પ્રસારણ અને દૂરસંચાર (વધારાના ચાર્જ) 19 માર્ચ-12 ઓક્ટોબર 1998

🔸માહિતી અને પ્રસારણ 30 સપ્ટેમ્બર, 2000 થી 29 જાન્યુઆરી, 2003

🔸29 જાન્યુઆરી 2003 થી 22 મે 2004 આરોગ્ય મંત્રી અને સંસદીય મંત્રી

🔸એપ્રિલ 2006, પાંચમી વખત રાજ્યસભા માટે ફરીથી ચૂંટાયા.

🔸16 મે 2009ના રોજ, તેણી છઠ્ઠી વખત પંદરમી લોકસભા માટે ચૂંટાઈ હતી.

🔸3 જૂન 2009ના રોજ, તેણી લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના ઉપનેતા તરીકે ચૂંટાઈ આવી.

🔸21 ડિસેમ્બર 2009ના રોજ વિરોધ પક્ષના નેતા તરીકે ચૂંટાયા.

🔸તેણીએ 26 મે 2014 થી 24 મે 2019 સુધી વિદેશ મંત્રી પદ સંભાળ્યું હતું.

📜 મૃત્યુ :-

પૂર્વ વિદેશ મંત્રી સુષ્મા સ્વરાજનું 6 ઓગસ્ટની રાત્રે નિધન થયું હતું. તેણી 67 વર્ષની હતી. એઈમ્સના સૂત્રોએ જણાવ્યું કે સ્વરાજને રાત્રે 10.15 વાગ્યે હોસ્પિટલમાં લાવવામાં આવ્યા હતા અને સીધા ઈમરજન્સી વોર્ડમાં લઈ જવામાં આવ્યા હતા. ભાજપના વરિષ્ઠ નેતાનું 2016 માં કિડની ટ્રાન્સપ્લાન્ટ થયું હતું અને સ્વાસ્થ્યના કારણોસર લોકસભાની ચૂંટણી લડી ન હતી. સુષ્મા સ્વરાજને દિલ્હીમાં તેમના ઘરે કાર્ડિયાક અરેસ્ટ થતાં તેમને એઈમ્સ હોસ્પિટલમાં લઈ જવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ સુષ્માને બચાવી શકાયા ન હતા.